අප‍්‍රිකාවේ වනගත අලි මරා දමා ඇති තරම - පරිසර පුවත් 007 (03.04.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 03.04.2013

Vidusara - World Environmental News (03.04.2013)

අප‍්‍රිකාවේ වනගත අලි මරා දමා ඇති තරම

මධ්‍යම අප‍්‍රිකාවේ වාසය කරන වනගත අලි අතරින් 62%ක් පමණ ප‍්‍රමාණයක් පසුගිය දශකයක කාලය ඇතුළත මරා දමා තිබේ. එ් ප‍්‍රධාන වශයෙන් ඔවුන්ගේ දළ ලබා ගැනීම සඳහාය. මේ බව පෙන්වා දෙන්නේ 2002-2011 අතර කාලයේදී මේ පිළිබඳව සිදුකරන ලද අධ්‍යයන ආශ‍්‍රයෙන් සිදුකර ඇති පර්යේෂණක වාර්තාවකි.
වනගත අලින් පිළිබඳව සිදුකර ඇති විශාලතම අධ්‍යයනය සේ සැලකෙන මේ අධ්‍යයනයේදී අදින් දශකයකට පමණ පෙර අලි ඇතුන් වාසය කළ ප‍්‍රදේශයෙන් තුනෙන් එකක් පමණ ප‍්‍රදේශයක් තවදුරටත් අලින්ට වාසය කිරීමට තරම් ආරක්ෂිත තත්ත්වයක නොමැති බව පෙනී ගොස් ඇත. විශේෂයෙන් අප‍්‍රිකාවේ වනගත අලි විශේෂය මිනිසුන් අධික, මාර්ග අධික ප‍්‍රදේශවල වාසය නොකරයි. අප‍්‍රිකාවේ වෙසෙන මේ වනගත අලියා (Loxodonta. cyclotis) සැවනා අලියාගෙන් (Loxodonta africana) වෙනස් වූ විශේෂයක් සේ වැඩි පිළිගැනීමකට ලක්ව ඇත.

මේ අනුව පෙනෙන තවත් වැදගත් කරුණක් වන්නේ මේ අප‍්‍රිකානු වනගත අලියා ආරක්ෂා කර ගැනීම සඳහා ඉක්මනින් උත්සාහ ගත යුතු බවය. එවැනි උත්සාහයක් ජගත් මට්ටමේ විය යුතුය. එනම්, අලි-ඇතුන් වාසය කරන රටවල් මෙන්ම, ඇත් දළ භාවිත කරන රටවල් මෙන්ම නීති විරෝධී ලෙස ඇත් දළ ප‍්‍රවාහනය කරන ගමන් මාර්ගයේ පිහිටි රටවල් අතර වැඩි සම්බන්ධීකරණයකින් යුක්ත වූ වැඩසටහනක් අවශ්‍යව ඇති බව පැහැදිලිය. (මූලාශ‍්‍රය: PLoS ONE, DOI: 10.1371/journal.pone.0059469)

මීමැස්සන්ට බලපෑම් කරන රසායන ද්‍රව්‍ය - පරිසර පුවත් 007 (03.04.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 03.04.2013

Vidusara - World Environmental News (03.04.2013)

මීමැස්සන්ට බලපෑම් කරන රසායන ද්‍රව්‍ය

ලෝකයේ රටවල් රැුසක මීමැසි ගහන අඩුවීම කලක පටන් අවධානයට ලක්ව ඇති කරුණකි. මේ සඳහා බලපා ඇති එක් කරුණක් ලෙස මිනිසුන් විසින් භාවිත කරන කෘෂි රසායන ද්‍රව්‍යද දක්වා තිබේ. නිශ්චිත රසායනික ද්‍රව්‍ය නිසා මෙවැනි බලපෑමක් ඇති වන ආකාරය පිළිබඳව කළ අධ්‍යයන දෙකක් පසුගියදා ප‍්‍රකාශයට පත් විය. එ් අනුව, කෘෂිකර්මාන්තයේදී සුලබ ලෙසින් යොදාගන්නා කෘෂි රසායන ද්‍රව්‍ය දෙකකට නිරාවරණය වීමෙන් මීමැස්සන්ගේ මොළයට ඇති වන බලපෑම ගැන පෙන්වාදී තිබේ.

මෙහිදි අවධානය යොමුව ඇති එක් කෘෂි රසායනික ද්‍රව්‍යයක් වන්නේ භෝග ශාක රැුසක පළිබෝධනාශකයක් ලෙස යොදාගන්නා නියෝනිකොටිනොයිඩ (neonicotinoid) වර්ගයේ පළිබෝධනාශකයක් වන ඉමිඩැක්ලෝපිඞ්ය (imidacloprid). අනෙක් වර්ගය වන්නේ මීමැස්සන්ට හානිකරන මයිටාවකු මර්ධනය කිරීම සඳහා භාවිත කරන  ඕගනෝපොස්පේට් කාණ්ඩයට අයත් කෝමාපොස් (coumaphos) නම් පළිබෝධනාශකයයි.

මේ එක් අධ්‍යයනයකදී පරිසරයේ මේ රසායන ද්‍රව්‍ය දෙක පවත්නා සාන්ද්‍රණය හා සමාන සාන්ද්‍රණයකට දින හතරක කාලයක් මීමැස්සන් ලක් කර තිබේ. ඉන් පසුව සුවඳ හා සම්බන්ධව මේ මීමැස්සන්ගේ මතකය පිළිබඳව සිදුකරන ලද පරීක්ෂාවට ලක් කර ඇති අතර එහිදී එ් අතරින් 30%ක් පමණ ප‍්‍රමාණයකගේ ඉගෙනීමේ ඇති හැකියාව අඩුවී ඇති බව අනාවරණය විය. මෙවැනි තත්ත්වයක් මීමැස්සන්ට හානිකර ලෙස බලපාන්නේ ඉගෙනීමට නොහැකි මීමැස්සන්ට ආහාර සොයාගැනීමේ අපහසුතා ඇති වන නිසාය. (මූලාශ‍්‍රය: Journal of Experimental Biology, DOI: 10.1242/jeb.083931)

මේ රසායන ද්‍රව්‍ය දෙකේ හා නියෝනිකොටිනොයිඩ (neonicotinoid) වර්ගයේ තවත් පළිබෝධනාශකයක් වන ක්ලෝතියනිඩින්වලින් (clothianidin) මීමැස්සන්ට ඇති වන බලපෑම ඇති වූ ආකාරය සම්බන්ධව අප සඳහන් කරන දෙවැනි පර්යේෂණය සිදුකර තිබේ. එහිදී පරිසරයේ අදාළ රසායන ද්‍රව්‍ය පවත්නා සාන්ද්‍රණය හා සමාන සාන්ද්‍රණයකට මීමැස්සන් ලක් කර ඔවුන්ගේ මොළයේ ක‍්‍රියාකාරිත්වය නිරීක්ෂණය කර ඇත. මෙහිිදී පෙනී ගොස් ඇති ආකාරයට, අදාළ රසායන ද්‍රව්‍ය හේතුවෙන් මොළයේ ස්නායු ක‍්‍රියාකාරිත්වයට බලපෑමක් ඇති වේ. එ් අනුව මීමැස්සන්ගේ සංජානනය මඳහා ඇති හැකියාවට බලපෑමක් ඇතිවීම පැහැදිලි කර තිබේ. මේ රසායන ද්‍රව්‍ය දෙකේම බලපෑම ඇති වන්නේ මීමැස්සන්ගේ මොළයේ එකම ප‍්‍රදේශයක් වන නිසා උක්ත රසායනද්‍රව්‍ය දෙකේම බලපෑමට ලක්වූ විට මීමැස්සන්ට ඇති වන බලපෑම අධික බවද හෙළි වී තිබේ. (මූලාශ‍්‍රය: Nature Communications, DOI: 10.1038/ncomms2648)

කෘෂි රසායන ද්‍රව්‍යවල මෙවැනි බලපෑමක් පිළිබඳව අනාවරණය වූ පළමු අවස්ථාව මෙය බවද අදාළ පර්යේෂකයන් සඳහන් කර ඇත. මේ අනුව පෙනෙන්නේ කෘෂිකාර්මික ප‍්‍රදේශවල වාසය කරන මීමැසි ගහන පත්ව ඇති අවදානමේ තරම වේ.

අවම උෂ්ණත්වයේ වැඩි වීම කුහුඹුවන්ට බලපාන ආකාරය- ජගත් පරිසර පුවත් 006 (27.03.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 27.03.2013

Vidusara - World Environmental News (27.03.2013)

අවම උෂ්ණත්වයේ වැඩි වීම කුහුඹුවන්ට බලපාන ආකාරය

මිහිතලයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම නිසා පරිසර පද්ධතිවලට හා ජීවීන්ට බලපාන ආකාරය පිළිබඳව සැලකිය යුතු අවධානයක් යොමුව ඇති විෂයයකි. පසුගියදා ප‍්‍රකාශයට පත්වූ මෙවැනි එක් අධ්‍යයනයකින් හෙළිවී ඇති ආකාරයට, පරිසර පද්ධතිවල ඇතිවන වෙනස්කම් හා සම්බන්ධව අවම උෂ්ණත්වයේ ඉහළ යෑම වඩාත් වැදගත් වේ.

ඇමරිකාවේ ඇපලේචියන් කඳුකර ප‍්‍රදේශයේ වාසය කරන උණුසුම් තත්ත්වවලට වඩා කැමැත්තක් දක්වන Aphaenogaster rudis නම් කුහුඹු විශේෂයේ සංක‍්‍රමණය රටාව පිළිබඳව මේ පර්යේෂණය සිදුකරන ඇත. 1974 වර්ෂයේදී හා 2012 වර්ෂයේදී මේ විශේෂයේ ව්‍යාප්තිය හා අදාළ කාලයේදී සිදුවූ ඇති උෂ්ණත්ව වෙනස්වීම් පිළිබඳ දත්ත මේ සඳහා භාවිතයට ගෙන තිබේ. මේ කාලය ඇතුළත උක්ත කුහුඹු විහේෂය වඩා උස් ප‍්‍රදේශ කරා ව්‍යාප්ත වී ඇත. එහෙත් ප‍්‍රදේශයේ මධ්‍යයන උෂ්ණත්වයේ හා උපරිම උෂ්ණත්වයේ වෙනස්වීමක් වී නොමැති අතර, ප‍්‍රදේශයේ අවම උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක දෙකකින් පමණ ඉහළ ගොස් තිබීම විශේෂයකි. එ් අනුව අදාළ කුහුඹු විශේෂයේ ව්‍යාප්තිය සඳහා සීමාකාරී ලෙස බලපා ඇත්තේ ඉහළම උෂ්ණත්වය නොව අවම උෂ්ණත්වයේ සිදුවී ඇති වෙනස්කමයිි.

කෙසේ වෙතත් මේ කුහඹු විශෙෂයේ සංක‍්‍රමණයත් සමඟ අදාළ ගනයටම අයත් තවත් කුහඹු විශේෂයක සාපේක්ෂ විතැන් වීමක්ද වාර්තා වී ඇත. එමේ විතැන් වන විශේෂය ඇතැම් ශාකවල පැවැත්මට යම් බලපෑමක් ඇති වන බැවින්, සුළු උෂ්ණත්ව වෙනස්වීමකින් පවා පරිසර පද්ධතිවල සැලකිය යුතු බලපෑමක් පරිසරයේ බලපෑම් ඇති විය හැකි බව පැහැදිලිය. (මූලාශ‍්‍රය: Global Change Biology, DOI: 10.1111/gcb.12169)

මාර්ගවල පරිසර බලපෑම් - ජගත් පරිසර පුවත් 006 (27.03.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 27.03.2013

Vidusara - World Environmental News (27.03.2013)

මාර්ගවල පරිසර බලපෑම්

මහාමාර්ග ඉදිකිරීම නිසා පරිසරයට ඇතිවන බලපෑම් පිළිබඳව ලෝකයේ විවිධ ප‍්‍රදේශවලින් අපට අසන්නට ලැබේ. විශේෂයෙන් වනාන්තර හා වෙනත් නොඉඳුල් පරිසර පද්ධති හරහා මාර්ග ඉදිකිරීම නිසා ඇති විය හැකි බලපෑම් මේ අතරින් ප‍්‍රමුඛය.

මහාමාර්ග පිළිබඳව මෑතදී සිදුකරන ලද විමර්ශනයකට අනුව මහාමාර්ග මගින් පරිසරයට සැලකිය යුතු ආපසු නිවැරදි කළ නොහැකි හානියක් ඇතිවිය හැකිය. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත් ඇමසන් වනාන්තරයේ වන විනාශයෙන් හා වන ගිනි අතරින් 95%ක් පමණ ඇති වී තිබෙන්නේ මාර්ගවල සිට කිලෝමීටර් 10ක දුරක් ඇතුළතය.

කෙසේ වෙතත් අදාළ මේ පර්යේෂකයින්ට ඔවුන් පෙන්වාදෙන ආකාරයට මනාව සැලසුම් කර මහාමාර්ග ඉදිකිරීමෙන් මේ තත්ත්වය වළක්වා ගත හැකිය. මාර්ග පිහිටුවිය යුතු ස්ථානය මෙහිදී ඉතා වැදගත්ය. මාර්ග ඉදි කළ යුත්තේ වනගත ප‍්‍රදේශවලින් ඈත්ව පිහිටි ප‍්‍රදේශවලය. එසේම, කෘෂිකර්මය හා සංවර්ධනය සඳහා යෝග්‍ය ප‍්‍රදේශවලය. එවැනි ප‍්‍රදේශවල ප‍්‍රවාහනය දියුණු වීමෙන් වනගත ප‍්‍රදේශ හෙළිවීම සඳහා ඇති අවස්ථාවද අඩු වේ. (මූලාශ‍්‍රය: Nature, DOI: 10.1038/495308a)

අධික ශබ්දය නිසා ගී ගයන පක්ෂීන් නගරයෙන් ඈතට - ජගත් පරිසර පුවත් 005 (20.03.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 20.03.2013

Vidusara - (World Environmental News - 20.03.2013)

අධික ශබ්දය නිසා ගී ගයන පක්ෂීන් නගරයෙන් ඈතට

ගහ කොළ පිරි පරිසරයට හා පක්ෂී ගීතවලට බොහෝ මිනිස්සු කැමැත්ත දක්වති. එ් නිසා නාගරික ප‍්‍රදේශවල ගස් වැවීම, උද්‍යාන ඇති කිරීම මගින් පක්ෂීන් ආකර්ෂණය කරගැනීමට මිනිසුන් උත්සාහ කරන අතර නාගරික පරිසරයේ ජීවත්වීමට හැකි හැකි වීම පක්ෂි ව්‍යාප්තියේ සාර්ථකත්වය සඳහාද උපකාරී වී ඇත. එහෙත් පක්ෂීන්ට ගැලපෙන පරිසරයක් පවත්නා ඇතැම් නාගරික ප‍්‍රදේශවල ගී ගයන පක්ෂීන්ගේ සුලබතාවයේ අඩුවීමක් දැකිය හැකි වීම විද්‍යාඥයින්ට ගැටලූවක් වී තිබිණි.

මේ පිළිබඳව විමසීම සඳහා කැනඩාවේ එඞ්මන්ටන් ප‍්‍රදේශයේ කළ අධ්‍යයනයකදී ශබ්දය අධික වූ විට එ් පරිසරයේ දැකිය හැකි ඇතැම් ගී ගයන පක්ෂි විශේෂවල සුලභතාවය අඩු වන බව හෙළි වී ඇත. අධ්‍යයනයට ලක් කළ ගී ගයන පක්ෂි විහේෂ හතක් අතරින් තුනක මෙවැනි අඩුවීමක් පෙනීගොස් තිබේ.

මේ බලපෑම දැකිය හැක්කේ අඩු සංඛ්‍යාතයක් ඇති ගීත ගයන පක්ෂි විශේෂවලය. අධික ශබ්දයක් ඇති ප‍්‍රදේශවල එවැනි පක්ෂීන්ගේ අඩු සංඛ්‍යාතයක් ඇති ඇති ගීත අන් පක්ෂීන්ට ඇසීම අඩු වේ. මෙය පක්ෂි සන්නිවේදනයට දැඩි ලෙස බලපෑම් කළ හැකිය. පිරිමි පක්ෂියකුගේ ඇසීමට නොහැකි වීමෙන්, ගැහැණු සතුන් අදාළ පිරිමි පක්ෂියා අයෝග්‍ය පිරිමි සතකු බව තීරණය කළ හැකි වීම මීට නිදසුනකි. එය ඔවුන්ගේ අභිජනනයට බලපෑ හැකි කරුණකි.

මේ අනුව පක්ෂීන් අපේ පරිසරයට ඉක්මනින් හැඩගැසෙන බව අප සිතන නමුත්, ඊට යම් සීමා, මිනිසුන් විසින් ඇති කරන ලද සීමා ඇති බව මේ අනුව පෙනේ. පරිසරයේ දැකිය හැකි වෘක්ෂලතා දර්ශ යෝග්‍ය වුවත් ඇතැම් පක්ෂීන්ගේ සුලභතාවය සඳහා ශබ්දය සීමාකාරී සේ බලපා ඇති බව පෙනේ. (මූලාශ‍්‍රය: Global Change Biology, DOI: 10.1111/gcb.12098)

නිවර්තන වනාන්තර දේශගුණ වෙනසට ඔරොත්තු දෙයි? - ජගත් පරිසර පුවත් 005 (20.03.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 20.03.2013

Vidusara - (World Environmental News - 20.03.2013)

නිවර්තන වනාන්තර දේශගුණ වෙනසට ඔරොත්තු දෙයි?

දේශගුණ වෙනස් වීම නිසා නිවර්තන කලාපීය වනාන්තරවලට ඇති විය හැකි බලපෑම අවධානයට ලක්ව ඇති කරුණකි. විශේෂයෙන් මෙවැනි වනාන්තර බිම් ප‍්‍රමාණය අඩුවීමට ඉඩ ඇති බව පෙන්වාදී තිබේ. එ් වෙනත් පරිසර පද්ධති බවට පරිවර්තනය වීමෙනි. එහෙත් දේශගුණ වෙනස් වීමට ඔරොත්තු දීමට මේ නිවර්තන වනාන්තරවලට වැඩි හැකියාවක් ඇති බව අධ්‍යයනයකින් හෙළි වී තිබේ.

ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම නිවර්තන වනාන්තරවලට බලපාන ආකාරය පිළිබඳව, දේශගුණ ආකෘති 22ක් යොදාගනිමින් පරිගණක ආශ‍්‍රිතව මේ අධ්‍යයනය සිදු කර තිබේ. ඉන් අනාවරණය වී ඇති ආකාරයට මේ සියවස ඇතුළත නිවර්තන වනාන්තර ආවරණයේ අඩුවීමක් ඇති වන බවක් පෙනීගොස් ඇත්තේ මෙයින් එක් දේශගුණ ආකෘතියකින් පමණි. මේ තත්ත්වය නිවර්තන වනාන්තර ව්‍යාප්ත වී ඇති මහාද්වීප සියල්ලේම (ඇමරිකාව, ආසියාව හා අප‍්‍රිකාව) දැකිය හැකි බවද මෙහි දක්වා ඇත.

කෙසේ වෙතත් මේ අධ්‍යයනයේදී සලකා බලා නොමැති කරුණු නිසා වනාන්තරවලට කිසියම් බලපෑමක් ඇති විය හැකි බව අප අමතක නොකළ යුතු කරුණකි. නිදසුනක් ලෙස වන ගිනි ඇති වීම හා මිනිසුන් විසින් වනාන්තර හෙළි කිරීම දැක්විය හැකිය. (මූලාශ‍්‍රය: Nature Geoscience , DOI: 10.1038/ngeo1741)

දේශගුණ වෙනස්වීමෙන් ජලාබුජ කටුස්සන්ට අයහපත් - ජගත් පරිසර පුවත් 004 (13.03.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 13.03.2013 (Vidusara)

දේශගුණ වෙනස්වීමෙන් ජලාබුජ කටුස්සන්ට අයහපත්

දේශගුණ වෙනස්වීම බොහෝ සත්ත්ව විශේෂවලට විවිධ ආකාරයේ තර්ජනයක් ඇති කර තිබේ. පසුගියදා පළවූ අධ්‍යයන වාර්තාවකට අනුව ජලාබුජතාවය පෙන්වන කටුසු විශේෂවලටද මේ නිසා යම් තර්ජනයක් පවතී.

කටුස්සන් අතරින් සමහර විශේෂ ජලාබුජතාවය හෙවත් මවගේ දේහය තුළ කලලය වර්ධනය වීමේ ක්‍රියාවලිය පෙන්වයි. පැටවුන් බිහිකරන බැවින් මේ අනුවර්තනය සිසිල් පරිසරයක් සඳහා ගැලපෙන පරිණාමීය වෙනස්කමක් වන අතර එවැනි කටුස්සන් ශීත ප්‍රදේශවල දැකිය හැකිය. එහෙත් මේ වන විට එයම ඔවුන්ගේ පැවැත්මට තර්ජනයක් වී ඇති බව පෙනේ. ඒ මිහිතලයේ උණුසුම ඉහළ යෑම නිසාය.

පරිසරයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑමත් සමඟ මේ ජලාබුජ කටුස්සන්ට යෝග්‍ය ප්‍රදේශ ක්‍රමයෙන් අඩු වෙමින් තිබේ. ඉදිරි වර්ෂ පනහක පමණ කාලය ඇතුළත මෙවැනි කටුසු විශේෂ වාසය කරන ප්‍රදේශ අතරින් අඩක පමණ ප්‍රමාණයක උෂ්ණත්වය ඉහළ යනු ඇතැයි අපේක්ෂා කරනු ලැබේ. ඊට හැඩගැසීමට නම්, ඔවුන් ධ්‍රැව ප්‍රදේශ දෙසට හෝ වඩා ඉහළ උන්නතාංශයක් ඇති ප්‍රදේශවලට සංක්‍රමණය විය යුතුය. එහෙත් එය එවැන්නකට ඇති බාධා හා අවදානම සලකන විය අනාගතයේදී ජලාබුජ කටුසු විශේෂ ගණනාවක් මිහිතලයෙන් වඳවී යා හැකි බව පෙනේ.

රයිනෝ රැකගැනීම පිළිබඳ මත භේද? - ජගත් පරිසර පුවත් 004 (13.03.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 13.03.2013 (Vidusara)

රයිනෝ රැකගැනීම පිළිබඳ මත භේද?

දඩයම් කිරීම නිසා වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇති රයිනෝසිරස් සත්ත්වයින් රැකගැනීම නීති විරෝධී රයිනෝ අං වෙළෙඳාම නීතිගත කිරීම සඳහා අදහසක් ඉදිරිපත්ව ඇත.

මීට දෙසතියකට පෙර ප්‍රකාශයට පත්වූ දකුණු අප්‍රිකාව පාදක කරගත් පර්යේෂණාත්මක ලිපියකින් පෙන්වාදී තිබුනේ රයිනෝ සතුන් රැකගැනීම සඳහා, ඔවුන් නොමරා වරින්වර අං ඉවත් කිරීම සිදුකිරීම වඩා ප්‍රායෝගික බවය. මේ රයිනෝ අං නැවත වැවෙන බැවින් ලෝකයේ පවත්නා ඉල්ලූම ලබාදීමට හා සතුන්ගේ ජීවීත රැකගැනීමට ඉන් හැකියාව ලැබේ. එහෙත් ඒ සඳහා රයිනෝ අං ජාත්‍යන්තර වශයෙන් වෙළෙඳාම් කිරීමට ඇති තහනම ඉවත් කළ යුතු වේ. තහනමක් තිබුණද රයිනෝ අං වෙළෙඳාම ඛෙහෙවින් ව්‍යාප්ත වූ වෙළෙඳාමකි. (මූලාශ්‍රය: Science, DOI: 10.1126/science.1229998)

පසුගිය සතියේ තායිලන්තයේ බැංකොක්හි ආරම්භ වූ තර්ජනයට පත් විශේෂ ජාත්‍යන්තර වෙළෙඳාම පිළිබඳ සම්මුතියේ (CITES) රැස්වීමකදී මේ වර්ෂයේදී රයිනෝ දඩයම් කිරීම වාර්තාගත මට්ටමකට ළඟා වනු ඇති බව දකුණු අප්‍රිකාව පෙන්වා දුන්නේය. වර්ෂයක් ඇතුළත එරට තුළ මරා දමා ඇති රයිනෝ සතුන්ගේ ගණන පසුගිය වර්ෂ පහක කාලයේදී වසරින් වසර දෙගුණ වී තිබේ.

කෙසේ වෙතත් සංරක්ෂණවේදීන් පවසන්නේ මේ තහනම ඉවත් කිරීම යෝග්‍ය නොවන බවය. වෙළෙඳපොළ විවෘත වීම නිසා මේ සතුන් මරා දැමීම තවත් වේගවත් විය හැකි බව ඔවුන්ගේ අදහසයි. මේ අනුව පෙනෙන්නේ රයිනෝ සංරක්ෂණ උපක්‍රම සම්බන්ධව පුළුල් අවධානයක් යොමුවිය යුතු බවය.

පරිසරය පිළිබඳ අවධානය අඩුයි - ජගත් සමීක්ෂණයකින් හෙළි වේ - ජගත් පරිසර පුවත් 003 (06.03.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර 06.03.2013 (Vidusara)

පරිසරය පිළිබඳ අවධානය අඩුයි - ජගත් සමීක්ෂණයකින් හෙළි වේ

පරිසරය ආශි්‍රත කරුණු පිළිබඳව ලෝක ජනතාවගේ අවධානය අඩු බව පුළුල් සමීක්ෂණයකින් හෙළි වී තිබේ. දේශගුණ වෙනස්වීමද අඩු වැදගත්කමක් ගන්නා බව මෙහිදී හෙළි වී තිබේ. එA අනුව ආර්ථීකය වැදගත් බව දකින පිරිස පරිසරය වැදගත් දකින පිරිස මෙන් පස් ගුණයක් පමණ අධිකය.


චිකාගෝ විශ්ව විද්‍යාලයට අනුබද්ධ ආයතනයක් මගින් රටවල් 33ක, 1993 සිට 2010 දක්වා කාලය ඇතුළත සිදුකර ඇති මේ සමීක්ෂණයේදී සාපේක්ෂ වැදගත්කම අනුව පෙළගැස්වීම විෂය අටක් ලබාදී තිබේ. එහිදී ආර්ථීකය රටවල් 15කද, සෞඛ්‍යය රටවල් 8කද, අධ්‍යාපනය රටවල් 6කද, දරිද්‍රතාවය රටවල් 2කද, ත්‍රස්තවාදය හා අපරාධ එක් රටක බැගින්ද මුල් තැනට පැමිණ තිබේ. පරිසරය හා ආගමනය සඳහා කිසිදු රටක මුල් ප්‍රමුඛතාවයක් ලැබී නැත.


කෙසේ වෙතත් ඇතැම් රටවල ජනතාව පරිසරය පිළිබඳ දක්වන සැලකිල්ල සෙසු රටවලට වඩා අධික බවද පෙනී ගොස් ඇත. ස්කැන්ඩිනේවියානු රටවල් එA අතර වේ. එA එA රටවල බරපතළම පාරිසරික ගැටලූව හඳුනාගැනීමේදී සමීක්ෂණයට ලක්වූවත් මුල් තැන ලබාදී ඇත්තේ වායු දූෂණය සඳහාය. දෙවැනි තැන දේශගුණ වෙනස්වීමට හිමිය. කෙසේ වෙතත් මේ කාලය තුළ උක්ත රටවල් සියල්ලේම ජනතාව අතර එA පිළිබඳ ආකල්පවල එතරම් වෙනසක් දැකිය නොහැකි බවද මේ වාර්තායේ දක්වා තිබේ. දේශගුණ වෙනස් වීම ඔවුන් දකින්නේ පුද්ගලික ගැටලූවක් ලෙස නොව ජාතික මට්ටමේ ගැටලූවක් ලෙස බව පෙනේ. (මූලාශ්‍රය: www.norc.org හා www.issp.org)

කොරල් සංරක්ෂණය සඳහා වැදගත් පර හඳුනාගැනීම - ජගත් පරිසර පුවත් 003 (06.03.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර 06.03.2013 (Vidusara)

 කොරල් සංරක්ෂණය සඳහා වැදගත් පර හඳුනාගැනීම

කාබන් ඩයොක්සයිඩ් විමෝචන ඉහළ යෑම නිසා අනාගතයේදී කොරල්පර විරංජනය වීම් සුලභවීමට හා වඩාත් දැඩි වීමට ඉඩ ඇති බව අධ්‍යයනයකින් හෙළි වී තිබේ. මේ නිසා 2045 වර්ෂය වන විට සෑම වර්ෂයකදීම පාහේ විරංජනයට ලක්වන කොරල් පර ප්‍රමාණය සමස්ත පර ප්‍රමාණයෙන් 74%ක් පමණ විය හැකිය. උක්ත අධ්‍යයනය සඳහා යොදාගෙන ඇත්තේ දේශගුණ වෙනස්වීම පිළිබඳ අන්තර්රාජ්‍ය මණ්ඩලයේ (IPCC) ඉදිරියේදී ප්‍රකාශයට පත්වීමට නියමිත පස්වන ඇගැයීම් වාර්තාව සඳහා භාවිත කර ඇති දේශගුණ ආකෘතියයි.

එසේම ලෝකයේ ඇතැම් කොරල් පර, විරංජනයට ලක්වීම තරමක් ප්‍රමාදවීමට ඉඩ තිබේ. මේ නිසා එAවා කොරල්පරවල පැවැත්ම තහවුරු කිරීම සඳහා යොදා ගත හැකි තාවකාලික රක්ෂාස්ථාන (temporary refugia) සේ සැලකිය හැකිය. බටහිර ඉන්දියානු සාගරය, තායිලන්තය, මහා බාධක පරයේ දකුණු ප්‍රදේශ, මධ්‍යම ප්‍රංශ පොලිනීසියාව මෙවැනි පර පිහිටි සාගර කලාප අතර වේ.

අනෙක් අතට කාබන් ඩයොක්සයිඩ් විමෝචන ප්‍රමාණය අඩු කළ හැකි නම්, කොරල්පර අතරින් 23%ක් තරම් ප්‍රමාණයක් විරංජනයට ලක් වීම දශක දෙකකින් පමණ ප්‍රමාද කළ හැකි බව මේ අධ්‍යයනයේදී අනාවරණය වී ඇති වැදගත් සිදුවීමකි. (මූලාශ්‍රය: Nature Climate Change, DOI: 10.1038/nclimate1829)

අනාගත මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම තැනින් තැනට වෙනස් වන අයුරු - ජගත් පරිසර පුවත් 002 (27.02.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර 27.02.2013 (Vidusara)

අනාගත මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම තැනින් තැනට වෙනස් වන අයුරු

මේ ශතවර්ෂය ඇතුළත ඇතිවන මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම ලෝකයේ ප්‍රදේශයෙන් ප්‍රදේශයට සැලකිය යුතු ආකාරයෙන් වෙනස් විය හැකි බව පරිගණක ආකෘතියක් ආශ්‍රයෙන් සිදුකරන ලද පර්යේෂණයකින් තහවුරු වී ඇත. මේ සඳහා හේතුවන්නේ මුහුද, ගොඩබිම හා අයිස් එකිනෙක හා අන්තර්ක්‍රියා කරන ආකාරයයි. භූමිගේ ඇති වන ගිලීයෑම හා ඉහළය මතුවීම්, මුහුදේ ජලය උණුසුම්වීම නිසා ලෝකය පුරා ජලය පැතිරයාමේ වෙනස්කම් ඇති වීම හා ධ්‍රැව ප්‍රදේශවල අයිස් නිසා ජලය මත ඇතිකර ගුරුත්වාකර්ෂණ බලපෑම වෙනස් වීම මේ සඳහා බලපාන සාධක අතර වේ.


මේ අනුව හෙළි වී තිඛෙන්නේ වැඩිම මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑමක් පැසිෆික් සාගරයේ ඇතැම් ප්‍රදේශවල දැකිය හැකි බවය. එසේම, ධ්‍රැව ප්‍රදේශවල මුහුදු මට්ටම කිසියම් අඩුවීමක් පවා ඇති විය හැකිය.

ලෝකයේ තැනින් තැන මුහුදු මට්ටම ඉහළ යන ආකාරය වෙනස් විය හැකි බව මින් ඉහතදීද දැන සිටි කරුණකි. (මූලාශ්‍රය: Geophysical Research Letters, DOI: 10.1029/2012GL053000)

කැස්බෑවුන් රකින්නට නම් බිජු ලන බිම් සුරකින්න - ජගත් පරිසර පුවත් 002 (27.02.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර 27.02.2013 (Vidusara)

කැස්බෑවුන් රකින්නට නම් බිජු ලන බිම් සුරකින්න

කැස්බෑවුන් යනු ලෝකයේ වාසය කරන වඩාත් තර්ජනයට ලක්ව ඇති සත්ත්ව කාණ්ඩයකි. ඔවුන් මුහුණදී ඇති තර්ජන අතර දේශගුණ වෙනස්වීමද මුල් තැනක් ගනියි. විශේෂයෙන් මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම, කුණාටු තත්ත්ව දැඩි වීම, ඉහළ උෂ්ණත්වය වැනි තත්ත්ව නිසා කැස්බෑවුන්ගේ බිත්තර දමන ප්‍රදේශවල ගැටලූ ඇති විය හැකිය. අදාළ භූමියේ පවත්නා උෂ්ණත්වය මත ජනිතයින්ගේ ගැහැණු-පිරිමි අනුපාතය තීරණය වීමද වැදගත් කරුණකි.

මේ අධ්‍යයනයේදී හඳුනාගෙන ඇති ආකාරයට කැස්බෑවුන් සඳහා වැදගත් වන ප්‍රාදේශීය කළමනාකරණ එ්කක (regional management units) 58ක් අතරින් 13ක් පමණ ප්‍රමාණයක් දේශගුණ වෙනස්වීමට ඔරොත්තුදීමට අඩු හැකියාවක් දක්වයි. එA ප්‍රදේශවල වෙසෙන කැස්බෑවුන් ආරක්ෂා කිරීම අභියෝගයකි.

මේ සඳහා ඔවුන් බිත්තර දමන බිම් ප්‍රදේශ හා බිජු දැමීමට යෝග්‍ය වූ ප්‍රදේශ ආරක්ෂා කිරීම ඉතා වැදගත් පියවරක් බව ජගත් මට්ටමේ අධ්‍යයනයකින් පෙන්වාදී තිබේ. එසේම උෂ්ණත්වයේ බලපෑම පාලනය සඳහා බිත්තර රැක්කවීමේ කාර්යයේදී මැදිහත්වීමද වැදගත් විය හැකිය. එසේම අහම්ඛෙන් මත්ස්‍ය දැල්වලට පැටලීම වැළැක්වීම හා වෙරළබඩ ප්‍රදේශවල සිදුවන සංවර්ධනය පාලනය කිරීමද කැස්බෑ සංරක්ෂණය සඳහා අත්‍යවශ්‍ය වේ. දේශගුණ වෙනස් වීම පාලනට කිරීමට තවත් කල් ගතවිය හැකි බැවින් මේ පියවර අනුගමනය කිරීම යෝග්‍ය වේ. (මූලාශ්‍රය: Global Change Biology, DOI: 10.1111/gcb.12138)

මානසික රෝග ඔසුවකින් මසුන්ට බලපෑමක් - ජගත් පරිසර පුවත් 001 (20.02.2013)

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර 20.02.2013

මානසික රෝග ඔසුවකින් මසුන්ට බලපෑමක්

මානසික රෝග සඳහා මිනිසුන් විසින් භාවිත කරන ඖෂධයක් මිනිස් බහිස්‍රාවී ද්‍රව්‍ය සමග බාහිර පරිසරයට එක්වීමෙන් පසුව ජලමාර්ගවලට මිශ්‍රවී මත්ස්‍යයින්ගේ හැසිරීම්වලට බලපෑම් කළ හැකි බව පසුගියදා වාර්තා විය.

මේ බව හෙළි වී ඇත්තේ පරීක්ෂණාගාර තත්ත්ව යටතේ ඔක්සසෙපෑම් (Oxazepam) නම් ඖෂධය යුරෝපියානු පර්ච් (Perca fluviatilis) මත්ස්‍යයාට බලපාන ආකාරය පිළිබඳව ස්වීඩනයේ සිදුකරන ලද පර්යේෂණයකදීය. එහිදී මේ මසුන් ජලමාර්ගවල හමුවන සාන්ද්‍රණයට සමාන වූ ඔක්සසෙපෑම් සාන්ද්‍රණයකට නිරාවරණය කර ඇති අතර මෙහිදී ඔවුන්ගේ හැසිරීමේ සැලකිය යුතු වෙනස්වීම් පර්යේෂකයන් විසින් නිරීක්ෂණය කර ඇත. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත් මේ මත්ස්‍යයින්ගේ ආහාර ගැනීම වේගවත් වී ඇති අතර සමාජශීලී භාවය අඩු වී තිබේ. එසේම අදාළ මසුන්, සාමාන්‍ය මසුන්ට වඩා අධික ක්‍රියාකාරිත්වයක්ද පෙන්වා තිබේ.

මසුන් මෙන්ම ජලජ පරිසරයේ ජීවත්වන වෙනත් ජීවීන්ද නිරත්නරව එහි ඇතුළත් රසායනික ද්‍රව්‍යවල බලපෑමට ලක්වීම සැලකිය යුතු ගැටලූවකි. මෙහි ඇති වැදගත්කම වන්නේ ප්‍රතිකාර කරන ලද ජලයේ පවා ඖෂධ වැනි රසායන ද්‍රව්‍ය ඇතුළත් විය හැකි වීමය. (මූලාශ්‍රය: Science, DOI: 10.1126/science.1226850)