ජගත් පරිසර පුවත් 328 - 28.08.2019
ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 28.08.2019, පි. 3 (Vidusara)
Saturday, August 31, 2019
Friday, May 31, 2019
Tuesday, April 30, 2019
නවසීලන්තයේ පරිසරය හමුවේ ඇති අනතුර
ජගත් පරිසර පුවත් 310 - 24.04.2019
ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 24.04.2019, පි. 3 (Vidusara)
නවසීලන්තය පිළිබදව බොහෝදෙනා තුළ මැවෙන චිත‍්‍රය වන්නේ එය සුන්දර හා පිරිසිදු පරිසරයකින් යුක්ත රටක් ලෙසය. එරට සඳහා ඉහළ සංචාරක ආකර්ෂණයක් දැකිය හැකි හේතු අතරද එම කරුණු වෙයි. එහෙත් එරට පරිසරය සම්බන්ධව පසුගියදා නිකුත්වූ වාර්තාවක් මගින් ඉදිරිපත්ව ඇති කරුණු එතරම් සතුටුදායක නොවේ. වසර හතරකට පසුව නිකුත්කර ඇති Environment Aotearoa නම් මෙම වාර්තාව එරට පිළිගත් ආයතනවල නිල දත්ත යොදාගනිමින් සකස් කරන ලද්දකි.
මෙම වාර්තාව මගින් හඳුනාගෙන ඇති මූලික පාරිසරික ගැටලූ අතර, ජෛව විවිධත්වය අහිමි වීම, ජලමාර්ග දූෂණයට ලක්වීම, පශුපාලන කර්මාන්තයේ හානිකර වර්ධනය හා නාගරික පරිසරයේ ව්‍යාප්තිය යන කරුණු ඇතුළත් වෙයි.
ජෛව විවිධත්වය පිළිබඳව සැලකුවහොත්, මානව ජනාවාස ඇති වූ පසුව නවසීලන්තයෙන් ශාක හා සත්ත්ව විශේෂ 75ක් පමණ මුළුමනින්ම වඳවී ගොස් ඇත. පක්ෂි ගහන සම්බන්ධයෙන් ප‍්‍රකට එරට තුළ දැන් පක්ෂීන්ද තර්ජනයට ලක්ව ඇත. මුහුදු පක්ෂීන් අතරින් 90%ක් පමණද, වෙරළාශ‍්‍රිත පක්ෂීන් අතරින් 80%ක් පමණද වඳවීමේ තර්ජනයකට ලක්ව ඇති බව උක්ත වාර්තාව සඳහන් කරයි. එරට තුළ දැකිය හැකි දුර්ලභ පරිසර පද්ධති අතරින් තුනෙන් දෙකක් පමණ ප‍්‍රමාණයක් බිඳවැටීමේ අනතුරකට ලක්ව තිබෙයි. එමෙන්ම එරට සංරක්ෂණ කටයුතු පිළිබඳවද ගැටලූ මතුවන්නේ පසුගිය වසර 15ක කාලය ඇතුළත වඳවීමේ තර්ජනය ඉහළ ගිය විශේෂ ගණන 86ක් වන අතර, වඳවීමේ තර්ජනය අඩුවූ විශේෂ ගණන වසර 10ක් තුළ 26ක් පමණක් වීම නිසාය.
එරට ජල සම්පත් හමුවේද ඇත්තේ ගැටලූ සහිත තත්ත්වයකි. එරට මිරිදිය ජලයේ තත්ත්වය සඳහා බලපා ඇති මූලික සාධකය වී ඇත්තේ මෑත දශක කිහිපය තුළදී ඉහළ ගොස් ඇති පශුපාලනයයි. නිරීක්ෂණයට ලක්ව ඇති විල් අතරින් 57%ක් පමණ ප‍්‍රමාණයක ජලයේ තත්ත්වය දුර්වලය. එරට දැකිය හැකි දේශීය මසුන් අතරින් 76%ක් පමණ වඳවීමේ තර්ජනයට ලක්ව ඇත. මිරිදිය කෘමීන් අතරින් තුනෙන් එකක් පමණද තර්ජනයට ලක්ව සිටියි. එමෙන්ම එරට භූගත ජලෙයන් 59%ක් පමණ ප‍්‍රමාණයක් Escherichia coli බැක්ටීරියාව හමුවීම නිසාද, තවත් 13%ක් පමණ නයිටේරට තිබීම නිසා එරට ප‍්‍රමිතියට එකඟ නොවෙයි.
මේ තත්ත්වය එරට පරිසරයට මෙන්ම ජෙවෙ විවිධත්වය හමුවේද ඇති අභියෝගයේ තරම පෙන්නුම් කරන්නකි.
ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් සුළෙඟ් බොහෝදුර පැතිරෙයි
ජගත් පරිසර පුවත් 310 - 24.04.2019
ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 24.04.2019, පි. 3 (Vidusara)
ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් පිළිබඳව මුලින්ම අවධානය යොමුවන්නේ ඒවා සාගරයේ හමුවීම ගැනය. පසුව එ්වා මිරිදියෙහි හා පසෙහිද හමුවිය. එහෙත් වායුගෝලයේ ද ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් දැකිය හැකි බව විද්‍යාඥයින් විසින් ක‍්‍රමයෙන් අවබෝධ කරගන්නා ලද කරුණකි.
වායුගෝලය ඔස්සේ ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික්වල පැතිරීම පිළිබඳව මෙතෙක් සිදුකර ඇති අධ්‍යයන ස්වල්පයක් වූ අතර ඒවාද මූලික වශයෙන් නාගරික ප‍්‍රදේශ ආශ‍්‍රිතව විය. එහෙත් ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් කොටස් වායුගෝලය හරහා සුළඟ මගින් ගසාගෙන යාමෙන් එම ප්ලාස්ටික් ජනනය වන ප‍්‍රදේශයට වඩා ඉතා ඈතින් පිහිටි සාපේක්ෂව දූෂණයට ලක් නොවූ පළාත් දක්වා ව්‍යාප්ත විය හැකි බව අධ්‍යයනයකින් හෙළි වී ඇත. මේවා වායුගෝලයෙන් පැමිණ දූවිලි මෙන් තැන්පත් වන බව හෙළි වී තිබෙයි.
මානව ජනාවාස සීමිත වූ හා කර්මාන්ත ඉතා අඩු වූ ප‍්‍රදේශයක් වන ප‍්‍රංශයේ පිරනීස් කඳුකරය ආශ‍්‍රිතව ජලයේ හා පස් තැන්පතුවල ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් හමුවීම මෙම පර්යේෂකයන්ට ගැටලූවක් විය. ඒ එම ප්ලාස්ටික්වල ප‍්‍රභවය කොතැනක වීද යන්නය. මාස පහක පමණ කාලයක් පුරා එම ප‍්‍රදේශයේ ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් නියැදි එකතු කරමින් ඒ පිළිබඳව සිදුකර තිබෙන මෙම අධ්‍යයනය මගින් පෙනී ගොස් ඇති ආකාරයට, ප‍්‍රමාණ ගණනාවක ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් පිරනීස් කඳුකරයේ වායුගෝලයෙන් හමුව තිබේ. ඒවා වරක් භාවිත කර ඉවත දමන ද්‍රව්‍යවලින් නිකුත්වන ප්ලාස්ටික් වර්ගවලට අයත් බවද හඳුනාගෙන ඇත.
එහෙත් එමගින් එම ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් කොතැනින් පැමිනෙන්නේද යන්න තීරණය කළ නොහැකි වූ නිසා පර්යේෂකයන් ඒ සඳහා එම ප‍්‍රදේශය හරහා යන වායු ධාරා පිළිබඳ පරිගණක ආකෘති යොදාගෙන ඇත. ඒ අනුව ඒවා පැමිණන්නේ කුමන දිසාවකින්ද යන්න ඔවුන්ට තීරණය කළ හැකිව ඇත. ඒ අනුව එම ප්ලාස්ටික් අංශු වායුගෝලය හරහා කිලෝමීටර් 95ක් පමණ දුරට ගසාගෙන පැණ ඇති බව ඔවුන් නිගමනය කර ඇත. එමෙන්ම ඊටත් වැඩි දුරකට ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් සුළඟ මගින් ගසාගෙන යන යා හැකි බවද පැහැදිලි වී තිබෙයි.
මේ අනුව වායුගෝලය ද ක්ෂුද් ප්ලාස්ටික් පැතිරීම සඳහා මාධ්‍යයක් ලෙස ක‍්‍රියාකරන බව යළිත් තහවුරු වී ඇත. ඒ අනුව ගැටලූව අප මෙතෙක් සිතුවාට වඩා භයානක එකක් බව මෙම පර්යේෂකයින්ගේ අදහසය. මෙය මිනිසුන්ට මෙන්ම සෙසු ජීවීන්ටද බලපාන අන්දම අවධානයට ලක්විය යුතු එකකි.
මූලාශ‍්‍රය - Nature Geoscience, DOI: 10.1038/s41561-019-0335-5
පක්ෂීන්ට මාරක වන උස් ගොඩනැගිලි
ජගත් පරිසර පුවත් 309 - 10.04.2019
ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 10.04.2019, පි. 3 (Vidusara)
උස් ගොඩනැගිලි නිසා සිදු වන පක්ෂි මරණ පිළිබඳව සැලකීමේදී පක්ෂීන්ට වඩාත් භයානක වන ඇමරිකානු නගර මොනවාද යන්න පසුගියදා ප‍්‍රකාශයට පත් වූ වාර්තාවකින් පෙන්වා දී ඇත.
උස් ගොඩනැගිලි වීදුරුවලින් ආවරණය වීම හා රාත‍්‍රියේදී ගොඩනැගිලි ආලෝකමත් වීම නිසා මේ ආකාරයෙන් පක්ෂීන් මරණයට පත්වීම සිදුවෙයි. එසේ සිදුවන්නේ පක්ෂීන් එම වීදුරුවලින් දිස්වන ප‍්‍රතිබිම්බවලට රැුවටී ඒ සැබෑ යැයි සිතා ඒ වෙතට පියාසර කර එහි ගැටීම එක් ක‍්‍රමයකි. ස්වාභාවිකවම ආලෝකයට ආකර්ෂණය වන රාත‍්‍රි කාලයේ පියාසර කරන පක්ෂීන් දිදුලන ආලෝකය සහිත නගරයක එළියෙන් දිලෙන ගොඩනැගිලිවල වැදීම නිසාය. මේ පිළිබඳව කලක් තිස්සේ අවධානය යොමුව තිබූ අතර, එවැනි පක්ෂි මරණ පිළිබඳ ප‍්‍රමාණවත් හා විශ්වාසනීය සංඛ්‍යාලේඛන නොපැවතිනි. මෙවැනි උස් ගොඩනැගිලි නිසා එක් වසරකදී ඇමරිකාව තුළ දී පමණක් මරණයට පත්වන පක්ෂීන් ගණන අඩුම වශයෙන් මිලියන 100ක් පමණ වන බවත් එහි උපරිමය ඇතැම්විට බිලියනයක් තරම් විය හැකි බවත් 2014 වර්ෂයේදී පමණ ප‍්‍රකාශිත අධ්‍යයනයකින් පෙන්වාදී ඇත.
කෙසේ වෙතත් පසුගියදා නිකුත් වූ නව වාර්තාව මගින් එරට තුළ ගොඩනැගිලිවල වැදීම නිසා ඉහත ආකාරයෙන් පක්ෂි මරණවලට හේතුවන නගර අනුපිළිවෙලක් සකස් කර ඇත. ඒ අනුව එරට තුළ පක්ෂීන්ට වඩාත්ම භයානක වන නගරය වන්නේ චිකාගෝවයි. එම නගරය පිහිටා ඇත්තේ මධ්‍යම හා දකුණු ඇමරිකාවේ සිට කැනඩාව වෙත පක්ෂීන් පර්යටනය කරන ගමන් මාර්ගයකය. හූස්ටන් හා ඩලාස් යන නගර දෙවැනි හා තෙවැනි භයානක නගර වෙයි. ඒවාද පිහිටා ඇත්තේ පර්යටන මාර්ගයකය. තවත් මෙවැනි නගර කිහිපයක් වන්නේ නිව්යෝක්, ලොස් ඇන්ජලීස්, සෙන්ට්ලූවිස් හා ඇට්ලන්ටාය.
මෙම අධ්‍යයනය සිදුකර ඇත්තේ වසර විස්සක පමණ කාලයක් තිස්සේ එක්රැුස් කරන ලද දත්ත යොදාගනිමිනි. එම පර්යේෂකයන් පෙන්වා දී ඇති ආකාරයට ඔවුන්ගේ අරමුණ නගරවල තත්ත්වය විවේචනය කිරීම නොව පවත්නා පිළිබඳව අවධානය යොමු කර වීමය. එය පක්ෂි සංරක්ෂණය සඳහා යොදාගැනීම ඔවුන්ගේ අරමුණ බව පෙනෙයි. සරලව ගතහොත් පක්ෂි පර්යටනය සිදුවන කාලවකවානුවලදී නගරවල ගොඩනැගිලිවල ආලෝකය රාත‍්‍රි කාලයේදී නිවා දැමීම මෙම පර්යේෂකයන් විසින් යෝජනා කරනු ලබන එක් පියවරකි.
මූලාශ‍්‍රය - Frontiers in Ecology and the Environment, DOI: 10.1002/fee.2029
අඩු කාබන් කලාපයකට සැරසෙන ලන්ඩනය
ජගත් පරිසර පුවත් 309 - 10.04.2019
ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 10.04.2019, පි. 3 (Vidusara)
ඉතා අඩු කාබන් විමෝචන සහිත කලාපයක් හෙවත් අති අඩු කාබන් කලාපයක් (ultra-low emission zone - Ulez) ප‍්‍රකාශයට පත් කිරීමට ලන්ඩනය පියවර ගෙන ඇත. මේ අනුව අපේ‍්‍රල් මස 8 වැන දින සිට මධ්‍යම ලන්ඩනයට ඇතුළුවන විමෝචන අධික වාහනයකින් දිනකට පවුම් 12.50ක මුදලක් අයකිරීමට ලන්ඩන් නගර බලධාරීන් කටයුතු කරයි.
මෙම නව නීතිය අනුව, 2015 වර්ෂයේ සිට නියම කර ඇති යුරෝ 6 ප‍්‍රමිතියට අනුගත නොවන ඞීසල් කාර් රථ හා වෑන් රථවලට මෙම මුදල ගෙවීමට සිදු වනු ඇත. එසරම වසර 14කට වඩා පැරණි ප්‍රෙටල් මෝටර්රථවලටද මෙම ගෙවීම අදාළ වෙයි. එම තත්ත්වයට නොගැලපෙන බස් රථ, ලොරි රථ ආදියට පවුම් සියයක ගාස්තුවක් ගෙවීමට සිදුවන බවද වාර්තා වෙයි. මෙම ගාස්තුව අයකිරීමට යන්නේ වාහනයේ අංක තහඩුව මත හා සියලූ වාහනවල විමෝචන පිළිබඳව වන දත්ත ඇතුළත්වන දත්ත සමුදායක් භාවිත කරමිනි. මෙම කලාපයට දිනකට රථවාහන 100,000ක් පමණ ඇතුළුවන බව අතර ඉන් පහෙන් පංගුවක් පමණ මෙම ගෙවීමට යටත් විය හැකිය.
මෙම පියවර මගින් එම ප‍්‍රදේශවය පිවිසෙන වාහන ප‍්‍රමාණය 5%කින්ද, මාර්ගස්ථ වායු දූෂණය 45%කින් පමණ ප‍්‍රමාණයකින්ද අඩු කිරීමට අපේක්ෂිත බව වාර්තා විය. වායු දූෂණය නිසා ඇති වන ඇදුම උග‍්‍රව වාර්ෂිකව දහසක් පමණ ලන්ඩන් වැසියන් පිරිසක් රෝහල්ගත වෙති. අද වන විට ලන්ඩනයේ වෙසෙන මිලියන දෙකක් පමණ ජනකායක් සෞඛ්‍යයට අහිතකර නයිට‍්‍රජන් ඩයොක්සයිඞ් සාන්ද්‍රණයක් සහිත ප‍්‍රදේශවල වාසය කරති.
නගර බලධාරීන් මෙම පියවර මගින් අපේක්ෂා කරනු ලබන්නේ අධික වායු විමෝචන ප‍්‍රමාණයක් සහිත වාහන නගරය හරහා ගමන් කිරීම නැවැත්වීම හා රියැදුරන්ට වඩා පවිත‍්‍ර ප‍්‍රවාහන ක‍්‍රමයක් යොදැගැනීමට පෙළඹවීමය. මෙම ක‍්‍රියාමාර්ගයේම දෙවැනි පියවරක් ලෙස 2021 වර්ෂයේදී ලන්ඩන් නගරයේම වඩා විශාල ප‍්‍රදේශයක් මෙම නීතිය යටතට ගැනීමට නියමිතය. එය ලන්ඩන් නගරවැසියන්ට දැනෙන එකක් වනු ඇති බවද වාර්තාවල සඳහන් වෙයි.
මෙවැනි පියවරක් ගත් ලොව පළමු නගරය වන්නේ ලන්ඩනයයි. එසේම එරට තවත් නගර කිහිපයක් 2020 සිට මෙවැනි පිරිසිදු වාතය සහිත කලාප හඳුන්වාදීමට පියවර ගන්නා බව සඳහන් වෙයි. ඒ අතර බර්බින්හැම් හා ලීඞ්ස් වැනි නගර ඇත.
උභයජීවීන් මරණයට පත් කරන රෝගය වාර්තාගතයි
ජගත් පරිසර පුවත් 308 - 03.04.2019
ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 03.04.2019, පි. 3 (Vidusara)
එක් රෝගයක් නිසා ස්වාභාවික ලෝකයේ සිදුවන වැඩිම ලේඛනගත විශේෂ හානියට උභයජීවීන්ගේ මරණයට හේතුවන දිලීර රෝගය වගකිව යුතු බව අධ්‍යයනයක් මගින් පෙන්වා දී ඇත. එබැන් එය ලෝකයේ සිදුවෙමින් ඇති සයවන මහා වඳවීම සඳහා බලපායි.
පසුගිය වසර පණහක පමණ කාලයේ දී කයිටිඩයෝමයිකෝසිස් (chytridiomycosis) නම් මෙම රෝගය නිසා ගෙම්බන්, මැඩියන් හා සලමන්දරාවන් අති විශාල ප‍්‍රමාණයක් මියගොස් තිබෙයි. මේ වන විට රෝගය ව්‍යාප්තව ඇති රටවල් ගණන රටවල් 60කට අධික වෙයි. ඉන් වැඩිම බලපෑමට ලක්ව ඇත්තේ ඔස්ටේ‍්‍රලියාව, මධ්‍යම ඇමරිකාව හා දකුණු ඇමරිකාවයි. මෙම රෝගය උභයජීවීන්ට වැළඳී ඇති ආකාරය මුලින්ම නිරීක්ෂණය කරන ලද්දේ අදින් දශක තුනකට පමණ ඉහතය. මුලින්ම නිරීක්ෂණය කරන ලද්දේ උභයජීවීන් විශාල ලෙසින් මියයන ආකාරයයි. ඒ සඳහා හේතුවන්නේ Batrachochytrium dendrobatidis නම් දිලීරය බව අනාවරණය වූ අතර එය මෙම සතුන්ගේ සමට බෝවන්නකි. එමගින් එම සතුන්ගේ දේහය ආහාරයට ගනු ලැබෙයි.
මේ රෝගය සම්බන්ධව ලෝකය පුරා සිදුකර ඇති අධ්‍යයන සමාලෝචනය කිරීමේ දී හෙළිව ඇත්තේ අවම වශයෙන් උභයජීවී විශේෂ 501ක් වඳවීමේ තර්ජනයට ලක් කිරීමට මෙම රෝගය සමත්ව ඇති බවයි. එම ප‍්‍රමාණය හඳුනාගෙන ඇති උභයජීවී විශේෂ අතරින් 6.5%ක් පමණ වෙයි. එසේම මෙම රෝගය නිසා උභයජීවී විශේෂ 90ක් ස්වාභාවික පරසරයෙන් මුළුමනින්ම වඳවී ගොස් ඇත. තවත් විශේෂ ඉතිරිව ඇති ගහන 90%ක් තරම් ප‍්‍රමාණයකින් අඩු වී ඇත.
ඇතැම් උභයජීවී විශේෂවල මරණය සඳහා බලපාන එකම සාධකය මෙම රෝගය වන අතර තවත් විශේෂවලට වෙනත් සාධක සම`ග එක්ව මෙහි බලපෑම ඇති වෙයි. ඒ සෙසු සාධක අතර, වාසස්ථාන අහිමි වීම, දේශගුණ වෙනස් වීම හා ආක‍්‍රමණික ජීවී විශේෂ වෙයි.
ගෝලීයකරණය හා වනජීවී වෙළෙඳාම මෙම රෝගය ව්‍යාප්ත වීම සඳහා බලපාන මූලික සාධක ලෙස හඳුනාගෙන ඇත. මිනිසුන්ගේ මෙම කටයුතු නිසා රෝගය තවත් ප‍්‍රදේශවලට ව්‍යාප්ත වෙයි. රෝගය ව්‍යාප්ත වීම වළක්වා ගැනීමට නම් වඩාත් ඉහළ ජෛව සුරක්ෂිතතාවයක් හා වනජීවී වෙළෙදාම පිළිබඳ සීමා පැනවීම අත්‍යවශ්‍ය බව මෙම පර්යේකයන්ගේ අදහස වෙයි.
මූලාශ‍්‍රය - Science, DOI: 10.1126/science.aav0379
ජගත් දේශගුණ බලපෑම් වේගවත් වෙයි
ජගත් පරිසර පුවත් 308 - 03.04.2019
ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 03.04.2019, පි. 3 (Vidusara)
ලෝක කාලගුණ විද්‍යා සංවිධානයට (WMO) අනුව මිහිතලය උණුසුම් වීම නිසා ඇතිවන භෞතික හා මූල්‍යමය බලපෑම් තවදුරටත් වේගවත් වනු ඇත. එම සංවිධානය මගින් 25 වැනි වර්ෂයටද නිකුත් කර ඇති වාර්ෂික දේශගුණයේ තත්ත්වය (WMO Statement on the State of the Global Climate in 2018) නම් වාර්තාව මගින් මේ බව පෙන්වා දී තිබෙයි.
මෙම වාර්තාව පළමුවෙන්ම ප‍්‍රකාශයට පත් වූ 1993 වර්ෂයේ ලෝකයේ වායුගෝලයේ පැවති කාබන් ඩයොක්සයිඞ් සාන්ද්‍රණය වූයේ මිලියනයකට කොටස් 357කි. අද වන විට මෙම අගය කොටස් 405.ක් දක්වා ඉහළ ගොස් ඇති අතර එය තවදුරටත් ඉහළ යමින් තිබෙයි. මේ නිසා ලෝකයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වයේ සැලකිය යුතු වෙනස්කම් සිදුව ඇත. ගත වූ 2018 වර්ෂයේ ලෝකයේ පැවැති සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය 1850-1900 අතර කාලයේ ලෝකයේ පැවැති සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වයට වඩා සෙල්සියස් අංශක 1ක් පමණ ඉහළය. එම වර්ෂය ලෝකයේ මෙතෙක් වාතා වූ උණුසුම්ම වර්ෂ අතරින් සිව්වැනි තැන ගනියි. ලෝකයේ මෙතෙක් පැවැති උෂ්ණත්වයෙන් ඉහළම වර්ෂ හතර වන්නේ 2015 සිට 2018 දක්වා වූ වර්ෂය.
එසේම මේ තත්ත්වය අප අවබෝධකරගත යුත්තේ වර්තමාන ප‍්‍රවණතාවය අනුව මෙම සියවස අවසන් වන විට ලෝකයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය පූර්ව කාර්මික අවධියේ පැවැති උෂ්ණත්වයට වඩා සෙල්සියස් අංශක 3-5 අතර ප‍්‍රමාණයකින් ඉහළ යා හැකි බැවිනි. ඉන් සෙල්සියස් අංශක එකක් මේ වන විටද ඉහළ ගොස් ඇත.
ගත වූ 2018 වර්ෂය තුළ ඇතිව තිබෙන වෙනස් වීම් පිළිබඳවද උක්ත වාර්තාව සඳහන් කරයි. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත් 2018 වර්ෂයේ ලෝකයේ මුහුදු මට්ටම ඊට පෙර වර්ෂයට වඩා මිලිමීටර 3.7ක් පමණ ප‍්‍රමාණයකින් ඉහළ ගොස් තිබෙයි. ග්ලැසියර දියවීම, සාගරයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම, ආම්ලිකකරණය වැනි තත්ත්වද තවදුරටත් සිදුවෙමින් තිබෙයි. එසේම 2018 වර්ෂයේ සිදු වී ඇති ආන්තික කාලගුණ තත්ත්ව නිසා ඇති වූ ස්වාභාවික ආපදා නිසා මිලියන 62ක් පමණ පිසක් බලපෑමට ලක්ව තිබෙයි.
මූලාශ‍්‍රය: WMO Statement on the State of the Global Climate in 2018, www.wmo.int
Sunday, March 31, 2019
Thursday, February 28, 2019
Thursday, February 7, 2019
ට‍්‍රම්ප් පාලනය රසදිය සීමා ඉවත් කිරීමට යයි
ජගත් පරිසර පුවත් 296 - 09.01.2019
ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 09.01.2019, පි. 3 (Vidusara)
ඇමරිකාවේ ගල්අඟුරු බලාගාර සඳහා මේ වන විට ක‍්‍රියාත්මක රසදිය විමෝචන පිළිබඳ ඇතැම් සීමා ලිහිල් කිරීම පිළිබඳව එරට වත්මන් පාලනය විසින් සලකා බලමින් සිටින බව වාර්තා වෙයි. මෙම තහනම පනවා තිබුනේ ගල් අඟුරු බලාගාරවලින් නිකුත් වන රසදිය මගින් ඇති විය හැකි සෞඛ්‍ය ආපදා නිසාය. මෑත කාලයේදී සිදුකර ඇති අධ්‍යයන ගණනාවකින් පෙන්වා දී ඇති ආකාරයට රසදිය නිසා ළමුන්ගේ වර්ධනයේ පමා වීම් ඇති විය හැකිය.
එරට හිටපු ජනාධිපති බැරැක් ඔබාමාගේ පාලනසමයේදී ගල්අ`ගුරු බලාගාරවලට පැනවූ මෙම සීමා නිසා අදාළ විමෝචන නිසි ප‍්‍රමිතියකට ගෙන එ්මට හෝ නොඑසේ නම් බලාගාර වසා දැමීමට සිදුව තිබිණි. මේ වන විට ලැබී ඇති තොරතුරුවලට අනුව එරට පරිසර ආරක්ෂණ ඒජන්සිය (EPA) සලකා බලමින් සිටින්නේ අදාළ සීමා ඉවත් කිරීමට නොව, ඒවා පිළිබඳව ඇති අවශ්‍යතාවය නැවත ඇගැයීමකට ලක් කිරීමටය. එහෙත් එමගින් උක්ත සීමා තවදුරටත් දැඩි කිරීමක් අවශ්‍යද යන්න ගැනද විමසා බැලීමටද නියමිතය.
මෙම පියවර වර්තමාන ජනාධිපති ඩොනල්ඞ් ට‍්‍රම්ප් විසින් ගෙන ඇති පරිසරය පිළිබඳ තවත් නිෂේධනීය පියවරක් විය හැකි බවට මේ පිළිබඳ උනන්දුයවක් දක්වන අයගේ අදහස වෙයි. ඔහුගේ දේශපාලන ප‍්‍රතිපත්ති අනුව බලශක්ති කර්මාන්තයේ හා විශේෂයෙන් ගල්අඟුරු කර්මාන්තය ප‍්‍රවර්නය කිරීමේ අරමුණ ඇතිව මෙම පියවර ගන්නා බවක් පෛනන්නට ඇත. එ් එම කර්මාන්තයට ඇති අවස්ථාව ඉහළ නැංවීටය.
කෙසේ වෙතත් මෙවැනි තහනමකින් ලැබෙන සෞඛ්‍ය හා වෙනත් සමාජමය ප‍්‍රයෝජන නොසලකා හුදෙක් ගල්අගුරු කර්මාන්තයට සහන දීම අරමුණු කරගනිමින්ම සිදුකරන මෙවැනි පියවර දිගු කාලීනව අංශ ගණනාවක් සඳහා බලපෑමක් ඇති කළ හැකි බව පෙන්වා දී ඇත. මීට පෙර පරිසර ආරක්ෂණ ඒජන්සිය මගින් දක්වා ඇති ආකාරට ඇමරිකාව පුරා වර්ෂයකදී අලූත උපදින ළමුන් අතරින් 75000ක් පමණ ප‍්‍රමාණයක් තුළ ඉගෙනුම් සඳහා වූ බාධා ඇති වීමේ වැඩි අවදානමක් පවතී. එයට හේතුව වන්නේ දරුවන්ගේ උපතට පෙර, මවගේ ගර්භාෂය තුළදීම මෙතිල් මර්කරිවලට නිරාවරණය වීමය. එසේම ගල්අ`ගුරු බලාගාරවලට පනවා ඇති සීමා නිසා හරිතාගාර වායු විමෝචනද පාලනය වීමද සිදු වෙයි. මේ කරුණු නිසා එරට මධ්‍යම රජය හා පෙඩරල් නීති මගින් පනවනු ලැබී සීමා හේතුවෙන් රසදිය නිසා ඇතිවන දූෂණය 2006-2016 අතර කාලයේදී 85%ක් පමණ ප‍්‍රමාණයකින් අඩු වී ඇත.
මුහුදු තණ බිම් වෙරළ ආරක්ෂාවට වැදගත්
ජගත් පරිසර පුවත් 296 - 09.01.2019
ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 09.01.2019, පි. 3 (Vidusara)
නිවර්තන කලාපීය වෙරළ ප‍්‍රදේශ සමුද‍්‍ර ඛාදනයෙන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ඵලදායී වන පරිසර පද්ධතියක් ලෙස මුහුදු තණ බිම් යොදාගැනීමෙන් දැනට වෙරළ ආරක්ෂා කිරීමට හා සරුකිරීමට යොදාගන්නා වියදම් අධික වූ ක‍්‍රමවල අවශ්‍යතාවය අඩු කළ හැකි බව පර්යේෂණයක් මගින් අනාවරණය කරෙගන ඇත.
කැරිබියානු මුහුදු තීරය ආශ‍්‍රිතව සිදුකර ඇති පරීක්ෂණ හා ක්ෂේත‍්‍ර නිරීක්ෂණ මත පදනම්ව මෙම නිගමනයට පැමිණ ඇත්තේ නෙදර්ලන්ත හා මෙක්සිකෝ විද්‍යාඥ කණ්ඩායමකි. සංචාරක කර්මාන්තයට ඉතා ප‍්‍රකට වූ මෙම වෙරළ තීරය එම කලාපයේ දළ දේශීය නිෂෟපාදිතයෙන් අඩක් පමණ සපයයි.
මුහුදු තණ මගින් එය් සිදුවන්නේ වැලි සහ වෙනත් අවසාදිත අංශු වෙරළේ තබා ගැනීම සඳහා මුහුදු තණ ක‍්‍රියාකරන නිසාය. රළ සම`ග එම අංශු චලනය වීම වළක්වාලීම සඳහා මුහුදු තණ ක‍්‍රියාකරයි. විශේෂයෙන් කැල්සනීභවනය වන ඇල්ගී සම`ග මුහුදු තණ පවත්නා විට මෙම තත්ත්වය වඩාත් ඵලදායී ලෙස සිදුවන බවද පෙන්වා දී ඇත. මෙක්සිකෝවේ යුටාකාන් අර්ධද්වීපයේ විවිධ ප‍්‍රදේශවල දැකිය හැකි තත්ත්වය පිළිබඳව නිරීක්ෂණය කිරීමෙන් ඔවුන්ට පෙනී ගොස් ඇත්තේ මුහුදු තණ පවත්නා විට වෙරළ ඛාදනය වීමෙහි පැහැදිලි අඩුවක් ඇති බවයි. එසේම මුහුදු තණ විනාශ වූ අවස්ථාවලදී වෙරළ ඛාදනයේ කැපී පෛනන වර්ධනයක්ද දකිය හැකිය. එ් අනුව මුහුදු තණ හා කැල්සනීභවනය වන ඇල්ගී සහිත වෙරළ තීරයක් යනු වෙරළ ඛාදනයට එරෙහිව ක‍්‍රියාත්මක විය හැකි තිරසර වූ විකල්පයකි.
වෙරළ ඛාදනය ලෝකයේ බොහෝ නිවර්තන කලාපීය රටවලට ගැටලූවක් වී ඇත. එම තර්ජනය දේශගුණ වෙනස් වීම හා සම`ග තවදුරටත් ඉහළ යමින් පවතියි. මෙම තත්ත්වයට විසඳුම් ලෙස යොදාගන්නා ක‍්‍රම අධික වියදම් සහිත වීම මේ පිළිබඳව තවදුරටත් බරපතළ කරයි. කෘති‍්‍රම වෙරළ, කොන්ක‍්‍රීට් හා ගල් වැටි ආදිය මීට නිදසිනකි. ආර්ථික වශයෙන් වැදගත් සංචාරක කර්මාන්තය සඳහා ප‍්‍රකට වූ වෙරළ තීර මෙම තත්ත්වය නිසා විනාශයට පත්වෙමින් තිබෙයි. එබැවින් මෙම ගැටලූව මෙවැනි ස්වාභාවික වූ විසඳුමක් තිබීම වැදගත් අනාවරණයකි. එසේම ඇතැම් අවස්ථාවලදී වෙරළ සම්බන්ධව සැලකන විට මුහුදු තණ කරදරකාරී දෙයක් ලෙස සලකන ආකල්පයක් තිබීම හා ඒවාට තර්ජනද රැුසක් පැවතීම නිසාද උක්ත අධ්‍යයනය වැදගත් වෙයි. (මූලාශ‍්‍රය: BioScience, DOI: 10.1093/biosci/biy154)
2018 දේශගුණ ආපදා හානියේ වටිනාකම
ජගත් පරිසර පුවත් 295 - 02.01.2019
ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 02.01.2019, පි. 3 (Vidusara)
2018 වර්ෂයේදී ඇති වූ, දේශගුණ වෙනස් වීම හා සම්බන්ධතාවයක් ඇති ආන්තික කාලගුණ ආපදාවලින් ඇති වූ හානියේ වටිනාකම හා අහිමි වූ දහස් ගණනක් තරම් වන ජීවිත ප‍්‍රමාණය පිළිබඳ ජගත් මට්ටමේ ස්වේච්ඡා සංවිධානයක් වන Christian Aid සංවිධානය පෙන්වා දෙයි.
එම වාර්තාව මගින් එක් එක් සිදුවීමකදී ඇති වූ හානිය ඩොලර් බිලියනයකට වඩා අධික වූ සිදුවීම් 10ක් හඳුනාගෙන ඇති අතර, ඒ අතරින් හතරකදීම සිදු වූ හානියේ වටිනාකම ඩොලර් බිලියන 7ක් ඉක්මවා තිබෙයි. එසේම මෙම ගණනය කිරීම් අඩුතක්සේරු කිරීම් විය හැකි බවද එම වාර්තාවේම දක්වා ඇත. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත්, එම ගණනය කිරීම්වලට ඇතුළත් වී ඇත්තේ රක්ෂණය කර ඇති දේපොළවල වටිනාකම පමණක් බව සඳහන් වෙයි. එසේම මෙම ආපදා නිසා අහිමි වූ ඵලදායකත්වයද මෙහිදී ගණන් බලා නොමැති වීම සැලකිය යුතු කරුණකි. ඉන් පෙනෙන්නේ වාර්තා නොවූ හානි අධික ප‍්‍රදේශවල ඇතැම් විට මේ හා සමීප මට්ටමකට එන හානි තිබිය හැකි බවයි.
ඩොලර් බිලියන එකකට වඩා අධික හානියක් ඇති වූ ආපදා අතර ඇමරිකාවේ ඇති වූ ෆ්ලෝරන්ස් හා මයිකල් නම් සුළිකුණාටු දෙක දැක්විය හැකිය. ඇමරිකාවේ කැලිෆෝනියාවේ ඇති වූ ගිනි තවත් මෙවැනි අධික හානියක් ඇති වූ ආන්තික තත්ත්වයකි. යුරෝපයේ ඇති වූ නිය`ගය තවත් එවැනි අධික හානියක් සිදු වූ ආපදාවකි.
මෙම වාර්තාව මගින් හඳුනාගෙන ඇති අනෙක් ආපදා අතර, චීනයේ, ජපානයේ හා ඉන්දියාවේ (කේරළයේ) ඇති වූ ගංවතුර තත්ත්ව, ආජන්ටිනාවේ, ඔස්ටේ‍්‍රලියාවේ හා දකුණු අප‍්‍රිකාවේ (කේප් ටවුන්) ඇති වූ නියඟ තත්ත්ව හා පිලිපීනයට හා චීනයට බලපෑ කුණාටු තත්ත්වයක් වෙයි. මේවා දියුණු රටවලට මෙන්ම දියුණුවන රටවලටද බලපා තිබෙයි.
මෙම වාර්තාව මගින් අවධානය යොමු කර ඇති ආපදා සියල්ල මානව මූලික දේශගුණ වෙනස් වීමේ කිසියම් සම්බන්ධයක් ඇති එ්වාය. එහි සඳහන් පරිදි ඒවා හුදෙක් සාමාන්‍ය ස්වාභාවික ආපදා පමණක් නොවූ බව පැහැදිලිය. මිනිසුන් නිසා ඇති වූ දේශගුණ වෙනස් වීම නොවූයේ එන් මෙම ආපදා මෙතරම් බරපතළ නොවන බව එහි සඳහන් වෙයි. අදාළ ආපදා බරපතළ වීමට හෝ තීව‍්‍ර වීමට හෝ හේතු වී ඇත්තේ දේශගුණ වෙනස් වීමය. (මූලාශ‍්‍රය: Counting The Cost: A Year of Climate Breakdown, www.christianaid.org.uk)
ජපානය වාණිජමය තල්මහ දඩයමට සැරසෙයි?
ජගත් පරිසර පුවත් 295 - 02.01.2019
ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 02.01.2019, පි. 3 (Vidusara)
මෙම වර්ෂයේ ජුලි මාසයේ සිට නැවතත් වාණිජමය වශයෙන් සිදුකරනු ලබන තල්මහ දඩයම ආරම්භ කිරීට සූදානම් බව ජපානය පවසා ඇත. මෙය ජාත්‍යන්තර අවධානය දිනාගැනීමට හැකි සිදුවීමක් සේ සැලකෙයි. ඒ සඳහා අන්තර්ජාතික තල්මහ කොමිසමෙන් ඉවත්වීමට අවශ්‍ය වුවහොත් සූදානම් බවද එරට බලධාරීන් පවසා ඇත. කෙසේ වෙතත්, එරට රජයේ ප‍්‍රකාශකයාට අනුව මෙම දඩයම එරටට අයත් මුහුදු සීමාවට (territorial waters) හා ආර්ථික කලාපවලට (economic zones) සීමාවෙයි. දැනටමත් ඇතැම් රටවල් මේ පිළිබඳව කණගාටුවන බව ප‍්‍රකාශ කර ඇත.
අන්තර්ජාතික තල්මහ කොමිසම (IWC) 1986 වර්ෂයේදී වාණිජමය වශයෙන් සිදුකරන තල්මහ දඩයම් කිරීම තහනම් කරමින් තහනමක් පැනවීය. එයට හේතුව වුූයේ අධික ලෙස දඩයම් කිරීමෙන් ඇතැම් තල්මහ විශේෂ වඳවී යෑමේ තර්ජනයකට ලක්වීමයි.
කෙසේ වෙතත් තල්මහ දඩයම් කිරීම හා ආහාරයට ගැනීම ජපාන සංස්කෘතියේ කොටසක් බව පෙන්වා දෙන එරට බලධාරීන් තල්මහ දඩයම් කිරීමේ උක්ත තහනමින් පසුව එම නීතියේ ඇති එක් අවස්ථාවක් ප‍්‍රයෝජනයට ගනිමින් විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ සඳහා යැයි කියමින් තල්මසුන් දඩයම් කරයි. වාර්ෂිකව ඇන්ටාක්ටිකාවට ආසන්න දකුණු මුහුදු ප‍්‍රදේශයේ වාර්ෂිකව විශාල තල්මහ ප‍්‍රමාණයක් මේ අනුව දඩයම් කරනු ලැබෙයි. මේ තත්ත්වය බොහෝ සංරක්ෂණවේදීන් හා සංවිධානවල මෙන්ම වෙනත් රටවලද විවේචනයට ලක්ව ඇත.
මෙම තත්ත්වය යටතේ කිසියම් දිනක ජපානය තල්මහ කොමිසෙමන් ඉවත් වීම හා වාණිජ දඩයමට යොමු වීම පිළිබඳව අපේක්ෂා කරන ලදි. පසුගිය සැප්තැම්බරයේදී වාණිජමය තල්මහ දඩයමක් සම්බන්ධව ඔවුන් ඉදිරිපත් කළ යෝජනාවක්ද පරාජයට පත්විය. ජපානය මේ පිළිබඳව පවසන්නේ තල්මහ කොමිසම සහයෝගය දෙන්නේ තල්මහ සතුන් ගණන ආරක්ෂා කිරීම පිණිස මිස, තිරසර ආකාරයෙන් දඩයම් කිරීමකට නොවන බවයි.
ජපානයේ නව තීරණය නිසා යම් ගැටලූ සහගත තත්ත්වයක් ඇති විය හැකිය. එයට හේතුව වන්නේ මේ වන විට කොමිසම මගින් තහනම් කර තිබෙන හා ගහන යථා තත්ත්වයට පත්ව නොමැති වීම නිසා තවමත් තර්ජනයට ලක්ව ඇති තල්මහ විශේෂ පවා මේ යටතේ දඩයම් කිරීමට අවස්ථාවක් තිබීමය. කෙසේ වෙතත් මේ නව තීරණයත් සම`ග ජපාන තල්මහ දඩයම එරටට අයත් මුහුදු තීරයට සීමාවීම නිසා ඇන්ටාක්ටිකාව ආසන්න දකුණු අර්ධගෝලයේ සිදුවන තල්මහ දඩයම් කිරීම නවතිනු ඇතැයි අපේක්ෂිතය.
Subscribe to:
Posts (Atom)