2020 දී සම්පත් භාවිතයේ කැපීපෙනෙන අඩුවීමක්

ජගත් පරිසර පුවත් 374 - 26.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 26.08.2020, පි. 3 (Vidusara)

මේ වර්ෂයේ ගත වූ කාලය ඇතුළත මිනිසුන් විසින් පරිසරයේ ඇති සම්පත් භාවිත කර තිබෙන ප්‍රමාණය 2019 වර්ෂයේදී ඒ හා සමාන කාලයට වඩා 9.3%ක් පමණ ප්‍රමාණයකින් අඩු වී ඇත. මෙසේ මිනිසුන්ගේ ‘පාරිසරික පියසටහන’ අඩු වීම සඳහා බලපා ඇති හේතුව වී ඇත්තේ කොවිඩ් 19 වසංගතය නිසා ඇති වූ සීමා කිරීම් නිසා ඇති වූ තත්ත්වයයි.

මිනිසුන් සම්පත් පරි‌භෝජනය කරන ප්‍රමාණයේ කැපී පෙනෙන අඩුවීමක් ඇති වීම නිසා පාරිසරික ණය දිනය (Ecological Debt Day) හෙවත් මිහිතලය අභිබවන දිනය (Earth Overshoot Day) මේ වර්ෂයේදී අගෝස්තු 22 වන දිනට යෙදී ඇත. පසුගිය වර්ෂයේ දී එය ජුලි 22 වැනිදාට යෙදී තිබිණි. මේ වර්ෂයේදී එය සති තුනකින් පමණ ආපස්සට ගොස් තිබීම වැදගත් කරුණකි. 1970 ගණන්වල මේ දිනය ගණනය කිරීම ආරම්භ කළ පසුව එක් වර්ෂයකදී සිදු වූ විශාලතම වෙනස වන්නේ ද මෙයයි. පොදුවේ ගත් විට ඇතැම් වර්ෂවල විටින් විට ආපසු යෑම් දැකිය හැකි වුවත් සාමාන්‍යයෙන් දිනය ඉදිරියට පැමිණ ඇත. එසේම මීට පෙර දැකිය හැකි වූ ආපසු යෑම්වල දී මෙවැනි විශාල වෙනසක් සිදු වී නැත.

කෙසේ වෙතත්, 2020 ප්‍රමාණයෙන් සම්පත් පරිභෝජනය කළ ද, මිනිසුන්ට තම අවශ්‍යතා සම්පූර්ණ කරගැනීම සඳහා පෘථිවිය බඳු ලෝක 1.6ක් පමණ අවශ්‍යය.

ඉහළම උෂ්ණත්වය ඇමරිකාවෙන්

ජගත් පරිසර පුවත් 374 - 26.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 26.08.2020, පි. 3 (Vidusara)

ලෝකයේ විශ්වසනීය උෂ්ණත්ව වාර්තා ලබාගැනීම ආරම්භ වූ පසුව වාර්තා වී ඇති ඉහළම උෂ්ණත්වය ඇමරිකාවේ කැලිෆෝනියා ප්‍රන්තයෙන් පසුගිය 16 වැනි දින වාර්තා වී තිබේ. සෙල්සියස් අංශක 54.4ක් වන මෙම උෂ්ණත්වය වාර්තා වී ඇත්තේ ඩෙත් වැලි ජාතික උද්‍යානයේ පිහිටා ඇති ස්ථානයකිනි. මේ වන විට එම වාර්තාව නිශ්චය කරගැනීම සඳහා එරට ජාතික කාලගුණ සේවය පියවර ගෙන තිබේ. මේ කාලයේදී එරට බටහිර වෙරළ ප්‍රදේශයේ තාප ප්‍රවාහයක් ද ඇති වී තිබෙයි.

2013 වර්ෂයේදී මේ ජාතික උද්‍යානයෙන්ම සෙල්සියස් අංශක 54ක උෂ්ණත්වයක් වාර්තා වී ඇත. මීටත් වඩා අධික උෂ්ණත්වයක් වසර සියයකට පමණ පෙර මේ ප්‍රදේශයෙන් හා පසුව ටියුනීසියාවේ ස්ථානයකින් ද වාර්තා වී ඇතත් එම වාර්තා කෙතරම් විශ්වසනීයද යන්න සැක සහිතය.

වේලී බැන්ද නිසා මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම අඩුවෙලා!

ජගත් පරිසර පුවත් 374 - 26.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 26.08.2020, පි. 3 (Vidusara)

විශාල පරිමාණයේ වේලි තැනීම මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම සීමා කිරීමට හේතු වී ඇති බව අධ්‍යයනයකින් හෙළි වී තිබෙයි. එහිදී හෙළි වි ඇති පරිදි, මේ ජලාශවලින් මුහුදට එකතුවන ජල ප්‍රමාණයක් නැවැත්වීම නිසා 1970 දශකයේදී මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම නැවැතීමට තරම් අඩු වී ඇත. එම ජලාශ නොතිබුණේ නම්, වාර්ෂික මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම 12%කින් පමණ ඉහළ යෑමට ඉඩ තිබූ බව මෙම අධ්‍යයනයෙන් පෙන්වා දී තිබෙයි.

පසුගිය ශතවර්ෂය ඇතුළත මුහුදු මට්ටම ඉහළ නැග ඇති ආකාරය අධ්‍යයනයේදී විද්‍යාඥයන් දුටු එක් කරුණක් වූයේ මුහුදට එක් වූ ජල ප්‍රමාණය හා මුහුදු මට්ටම ඉහළ නැගි ප්‍රමාණය අතර යම් නොගැලපීමක් තිබීමයි. මේ පිළිබඳ දත්ත පදනම් කරගත් මේ අධ්‍යයනය මගින් විද්‍යාඥයන් පෙන්වා දෙන්නේ වේලි හා ජලාශ වැනි ජලය ගබඩා කරන ව්‍යුහවලින් මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම අඩුකිරීමට සැලකිය යුතු බලපෑමක් වී ඇති බවයි.

අද වන විට ලෝකය පුරා විශාල වේලි 58,000ක් පමණ ප්‍රමාණයක් ඇත. ඒවා ඉදි කර ඇත්තේ පසුගිය වසර 60ක පමණ කාලය ඇතුළතය. 1950 පමණ සිට 1970 දශකය අවසානය දක්වා කාලයේදී ලෝකයේ මහා පරිමාණ ජලාශ ඉදිකිරීම වේගවත්ව විය. මුහුදට ජලය එක්වීම වැළැක්වීම සඳහා මේ ජලාශවලින් ඇති වූ උපරිම බලපෑම ඇති වී තිබෙන්නේ 1970 ගණන්වලදීය. මේ නිසා ලෝකයේ මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම දශකයක පමණ කාලයක් බොහෝ දුරට නැවතී තිබූ බව විද්‍යාඥයින්ගේ අදහස වේ. 1900 සිට 2018 දක්වාවූ කාලයේදී මුහුදු මට්ටම වර්ෂයකට මිලිමීටර් 1.56ක් පමණ ප්‍රමාණයකින් ඉහළ ගොස් ඇත. ජලාශ හා වේලි නොතිබුනේ නම් එම මුහුදු මට්ටම තවත් 12%ක් පමණ ඉහළ යා හැකිව තිබිණි.

එහෙත් 1990 දශකයේදී වේලි නිසා ඇති වූ මේ බලපෑම අඩු වීමට පටන් ගත්තේය. වේලිවලින් ඇති වන පාරිසරික බලපෑම හෙළි වීමත් සමඟ, විශාල වේලි ව්‍යාපෘති ඉදිකිරීම අඩු වීම ඊට එක් හේතුවකි. එසේම ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම නිසා ග්ලාසිරයර දියවීම වේගවත් වීම හා ජලයේ තාප ප්‍රසාරණය ඉහළ යෑම සිදුවිය. ඒ නිසා මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම වේගවත් විය. අද වන විට මුහුදු මට්ටම ඉහළ යෑම වර්ෂයකට මිලිමීටර් 3.35ක පමණ වේගයකින් සිදු වෙයි.

මූලාශ්‍රය - Nature, DOI: 10.1038/s41586-020-2591-3

සබැඳිය 1 - https://www.nature.com/articles/s41586-020-2591-3

සබැඳිය 2 - https://doi.org/10.1038/s41586-020-2591-3

මුරුසියට ආසන්නව ගිලුණු තෙල් නැව

ජගත් පරිසර පුවත් 373 - 19.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 19.08.2020, පි. 3 (Vidusara)

මුරුසි දූපතේ ගිනිකොන දෙසට වන්නට ආපදාවට ලක්ව ඇති තෙල් නැව පිළිබඳව ලෝකයේ අවධානය යොමු ව ඇත්තේ එහි ඇති පාරිසරික බලපෑම නිසාය. පසුගිය ජුලි මස 25 වැනි දින කොරල් පරයක් මතට ගසාගෙන ආ එම්. වී. වකාශියෝ නම් මේ නැව ජපාන සමාගමකට අයත් එකකි. තෙල් ටොන් 4000ක් පමණ තිබූ එහි තෙල් කාන්දුවීම ආරම්භ වූයේ අගොස්තු මුල සතියේ පමණය. මේ නැවෙන් මෙතෙක් ඇති වූ තෙල්කාන්දුව සාපේක්ෂව අඩු වූවත් (ටොන් 1200ක් පමණ), එමගින් ඇති විය හැකි හානිය බරපතළ හා දිගුකාලීන එකක් විය හැකි බව පෙන්වා දී තිබෙයි. එයට ‌හේතුව තෙල් කාන්දුව ඇති වී තිබෙන ස්ථානයේ වැදගත්කමයි.

තෙල් කාන්දුව ඇති වී ඇත්තේ පාරිසරික වශයෙන් වැදගත් ආරක්ෂිත සාගර පරිසර පද්ධති දෙකක් හා සාගර උද්‍යාන ආරක්ෂිත ප්‍රදේශයක් ආසන්නයේය. මේ බ්ලූ බේ සාගර උද්‍යානය අන්තර්ජාතික වශයෙන් වැදගත් තෙත්බිමක් ලෙස සැලකෙන්නකි. මුරුසි දිවයින ආශ්‍රිත සාගරය ජෛව විවිධත්වය අතින් ඉහළ කලාපයකි.

මේ වන විට එරට රජය මෙය හදිසි ජාතික ආපදාවක් ලෙස ප්‍රකාශයට පත් කර ඇති අතර, මහා පරිමාණයේ පවිත්‍ර කිරීමේ වැඩසටහනක් ප්‍රජාවගේ ද සහභාගිත්වයෙන් යුතුව ආරම්භ කර ඇත. තෙල් ටොන් 3000කට අධික ප්‍රමාණයක් පොම්ප කර ඉවත් කර තිබේ.

ඇමසන් වනයේ ගිනිවල තරම

ජගත් පරිසර පුවත් 373 - 19.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 19.08.2020, පි. 3 (Vidusara)

ඇමසන් වනාන්තරයේ මේ වර්ෂයේ ගිනි ඇති වන සමයේ මුල දී ඇති වී තිබෙන ගිනි ගණන පසුගිය වසර 10ක කාලය තුළ එම සමයේ වාර්තා වී ඇති ගණන බව බ්‍රසීලයෙන් වාර්තා වෙයි. 2010 අගෝස්තු මාසයේ මුල් දින දහය තුළ වාර්තා වී ඇති වනාන්තර ගිනි ප්‍රමාණය 10,136කි. එම ප්‍රමාණය පසුගිය වර්ෂයේ මේ කාලයේදී ඇති වූ වන ගිනි ගණනට වඩා 10%කින් පමණ ඉහළ වේ.

මේ අනුව බොහෝ විට මේ වර්ෂයේදී ඇමසන් වනයේ ඇති වන වනාන්තර ගිනි ප්‍රමාණය පසුගිය වර්ෂයට වඩා බරපතළ විය හැකි බව පරිසරවේදීන් විසින් අනුමාන කර ඇත. පසුගිය ජුලි මාසයේදී ඉදිරි දින 120ක කාලයේදී ගිනි තැබීම් තහනම් කරමින් රජය නියෝගයක් නිකුත් කර ඇතත් ගිනි තැබීම් ඉහළ ගොස් ඇත. කෙසේ වෙතත් එරට ජනාධිපති පවසා ඇත්තේ ගිනි ඉහළ ගොස් ඇති බවට ඇති පුවත් අසත්‍ය බවයි.

මේ තත්ත්වය සඳහා එරට රජය අනුගමනය කරන ප්‍රතිපත්ති බලපා ඇති බව පරිසරවේදීන් විසින් පසුගිය වර්ෂයේදීද පෙන්වා දෙන ලදි. එසේම පසුගිය වර්ෂයේදී සිට මේ දක්වා ගෙන ඇති පියවර හා එරට රජයේ පරිසර ප්‍රතිපත්තිය ආසාර්ථක බවට මේ තත්ත්වය නිදසුනක් ලෙස දක්වා ඇත.

පීට් බිම්වලින් කාබන් පිටවීමේ අවදානම බරපතළයි

ජගත් පරිසර පුවත් 373 - 19.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 19.08.2020, පි. 3 (Vidusara)

ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම නිසා ලෝකය පුරා පීට් බිම් බරපතළ ආකාරයේ අනතුරකට මුහුණ දී ඇත. මේ සියවස තුළ ඉදිරියේදී ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑමත් සමඟ පීට් බිම්වලින් හරිතාගාර වායු විමෝචනය වීම තදින් ඉහළ යා හැකිය.

ලෝකයේ උතුරු අර්ධගෝලයේ වගුරු සහිත හා ඇතැම් විට ශීත තත්ත්ව යටතේ පිහිටා ඇති මේ පීට් බිම්වල කාබන් විශාල ප්‍රමාණයක් සංචිත වී ඇත. ඒවා ඒ නිසා දේශගුණ යාමනය සඳහා වැදගත් අංගයක් වෙයි. එහෙත් අනාගතයේ දී ලෝකයේ උෂණත්වය ඉහළ යෑම හමුවේ ස්ථිරව මිදී ඇති බිම්වල හිම දියවීම සිදුවිය හැකිය. ඒ සමඟ කාබන් වායුගෝලයට නිකුත් විය හැකිය. මෑත කාලයේදී මේ ගැන සිදුකරන ලද අධ්‍යයනයකට අනුව එසේ නිදහස් විය හැකි කාබන් ප්‍රමාණය ‌මෙතෙක් සිතුවාට වඩා 30-50% අතර ප්‍රමාණයකින් ඉහළ විය හැකිය.

උක්ත අධ්‍යයනය මෙතෙක් පීට් බිම් පිළිබඳව කරන ලද පුළුල්ම අධ්‍යයනයකි. ක්ෂේත්‍ර නිරීක්ෂණ 7000ක් පමණ ආශ්‍රයෙන් ඔවුන් සිදුකර ඇත්තේ පීට් බිම් පිළිබඳව වඩාත් නිවැරදි වූ සිතියමක් සකස් කිරීමයි. ඒ අනුව ඒවායේ ඝනකම මෙන්ම ඇතුළත් වන හරිතාගාර වායු ප්‍රමාණය ද ගණනය කර තිබෙයි. ඒ අනුව පීට් බිම් ඇතුළත් වගුරු බිම්වල ප්‍රමාණය වර්ග කිලෝමීටර් මිලියන 3.7ක් පමණය. ඒවායේ කාබන් ගිගාටොව් 415ක් පමණ ඇතුළත් වෙයි. එම ප්‍රමාණය වර්තමාන වාර්ෂික කාබන් විමෝචන ප්‍රමාණය හා සංසන්දනය කරන්නේ නම් වසර 46ක කාබන් විමෝචන ප්‍රමාණය හා සමානය. මේ අනුව ලෝකයේ උෂ්ණ්වය ඉහළ යාමත් සමඟ පීට් බිම්වලින් කාබන් නිකුත් වන්නේ නම් එය කාබන් විමෝචනය කරන මූලික ප්‍රභවයක් විය හැකිය. එහෙත් එවැන්නක් ඇති වන දිනය නිවැරදිව පැවසීමට තරම් වර්තමානයේ ඇති ආකෘති ප්‍රමාණවත් නොවේ.

මූලාශ්‍රය - Proceedings of the National Academy of Sciences, DOI: 10.1073/pnas.1916387117

සබැඳිය 1 - https://doi.org/10.1073/pnas.1916387117

සබැඳිය 2 - https://www.pnas.org/content/early/2020/08/04/1916387117

ආහාර නිෂ්පාදනයේ දී සිදුවන වන විනාශය අවධානයට

ජගත් පරිසර පුවත් 372 - 12.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 12.08.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

බ්‍රිතාන්‍යයේ අලෙවි කරනු ලබන සියලු ආහාර නිෂ්පාදන වනාන්තරවල විනාශය සඳහා දායක වන ඒවා නොවන බව තහවුරු කිරීමට සියලු ආහාර සමාගම්වලට නියෝග කරන ලෙස එරට ප්‍රකට සුපිරි වෙළෙඳසැල් සමූහයක් වන ටෙස්කෝ (Tesco) සමාගම එරට රජයෙන් ඉල්ලා තිබේ. මේ ඉල්ලීම කර තිබෙන්නේ ග්‍රීන්පීස් සංවිධානයේ ඉල්ලීමක් මතය. ඔවුන් ඉල්ලා ඇත්තේ ලෝකයේ අංක එකේ මස් නිෂ්පාදන සමාගමක් වන JBS සමාගම සමඟ ඇති සම්බන්ධතා අත්හරින ලෙසය. එම සමාගම ඇමසන් ප්‍රදේශයේ වන විනාශයට දායක වන ඇති බවට බොහෝ කාලයක සිට චෝදනා එල්ල වී ඇත. කෙසේ වෙතත් සිය සැපයුම් ජාලයේ ආයතන වනාන්තර විනාශය සඳහා ඇති සම්බන්ධය නවතා දැමීමට එම සමාගම දැනටමත් එකඟ වී ඇත.

ග්‍රීන්පීස් සංවිධානය මෑත දී සිදුකළ සමීක්ෂණයකට අනුව වනාන්තර විනාශයට දායක වී ඇති සමාගම්වල මස් නිෂ්පාදන ප්‍රතික්ෂේප කිරීමට එරට පාරිභෝගිකයන් අතරින් අඩකට අධික පිරිසක් සිය එකඟතාවය පළ කර තිබෙයි. ඔවුන් සිදු කළ මැදිහත්වීම් නිසා මේ සම්බන්ධව වැඩි අවධානයක් අද වන විට ඒ රටවල පවතී. මේ ආකාරයෙන් තම නිෂ්පාදන පරිසර හිතකාමී කිරීමෙන් වෙළෙඳපොළ විශ්වාසය තහවරු කරගැනීම දැන් දැන් බොහෝ සමාගම්වල අපේක්ෂාව ද වී ඇත.

ස්වාභාවික පරිසරය වෙනස් කිරීමෙන් රෝග බෝකරන සතුන් ඉහළට

ජගත් පරිසර පුවත් 372 - 12.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 12.08.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

ස්වාභාවික පරිසර පද්ධති වෙනස් කර ගොවිබිම් හා නගර බවට පත් කිරීම නිසා වනසතුන්ට ඇති රෝග මිනිසුන් අතරට ව්‍යාප්ත වීමේ අවදානම ඉහළ යනු ඇත. මිනිසුන් විසින් සොබාදහමට සිදු කරන මේ වෙනස්කම් නිසා බොහෝ වනසතුන් පළවා හැරීමක් සිදු වෙයි. එහෙත් මේ ඇති වන තත්ත්වය රෝග ඇතිකරන විශේෂවලට වඩා සුදුසු එකකි. ඒ නිසා සතුන්ගෙන් වැළඳෙන රෝග බෝවීමේ අවදානම ඉහළ යා හැකිය.

මෙසේ මිනිසුන් විසින් වෙනස් කරන ලද පරිසරවල ජීවත්විය හැකි සත්ත්ව විශේෂ අතර බෝවන රෝග වාහකයන් ලෙස ක්‍රියා කළ හැකි සතුන් සිටියි. මේ විශේෂ අඩු කාලයක් ජීවත්වන, කුඩා හා බෙහෙවින් අනුහුරු විය හැකි ජීවී විශේෂය. ඔවුන් මේ නිසා පරිසරයට වඩාත් හොඳින් අනුවර්තනය වීම සිදුවෙයි. ගණන් බලා ඇති පරිදි අලුතින් ඇති වන බෝවන රෝග හතරකින් තුනක්ම සතුන් මගින් ව්‍යාප්ත වන රෝග වෙයි.

සොබාදහම විනාශ කිරීම නිසා රෝග ව්‍යාප්තවන බවට ඇති තවත් සාධකයක් ලෙස මේ අධ්‍යයනය සැලකිය හැකිය. ඒ සඳහා සත්ත්ව විශේෂ 6801ක් පමණ සම්බන්ධ කරගත් අධ්‍යයන 184ක දත්ත යොදාගෙන ඇති අතර එයින් විශේෂ 376ක් මිනිසුන්ට බෝ විය හැකි රෝග බෝකළ හැකි විශේෂ බව හෙළි වී තිබෙයි.

මූලාශ්‍රය - Nature, DOI: 10.1038/s41586-020-2562-8

සබැඳිය 1 - https://www.nature.com/articles/s41586-020-2562-8

සබැඳිය 2 - https://doi.org/10.1038/s41586-020-2562-8

කොරෝනා නිසා උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑමට බලපෑමක් නෑ!

ජගත් පරිසර පුවත් 372 - 12.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 12.08.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

නව්‍ය කොරෝනා වසංගත තත්ත්වය උග්‍ර වූ කාලයේදී හරිතාගාර වායු විමෝචන හා වායු දූෂකවල විශාල අඩු වීමක් වාර්තා විය. මීට පෙර පළ වූ අධ්‍යයනවලින් එම හරිතාගාර වායු අඩු වීම ගැන අනාවරණය කර තිබූ පරිදි ලෝකයේ එක් දිනක හරිතාගාර වායු විමෝචන ප්‍රමාණය එහි උපරිම අගයට වඩා 17%ක් අඩු වී තිබිණි.

එහෙත් මේ හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩු වීම නිසා ලෝකය උණුසුම් වීමට ඇති විය හැකි බලපෑම නොසලකා හැරිය යුතු තරම් සුළු එකක් බව අධ්‍යයනයකින් පෙන්වා දී තිබෙයි. ඒ අනුව, 2030 වර්ෂය වන විට ඇති වෙතැයි පුරෝකථනය කර ඇති ලෝකයේ උෂ්ණත්වයට අඩු වනු ඇත්තේ සෙල්සියස් අංශක 0.01ක් තරම් අඩු ප්‍රමාණයකිනි.

මේ අධ්‍යයනයේදී ලෝකයේ රටවල් 123ක පසුගිය පෙබරවාරි සිට ජුනි දක්වා කාලයේ නිකුත් වූ හරිතාගාර වායු දහයක විමෝචන ගැන සලකා බලා තිබිණි. එහිදී පෙනීගොස් ඇත්තේ ඇතැම් වායු විමෝචන අඩු වීම නිසා ඇති වන හිතකර බලපෑම වෙනත් වායු විමෝචන අඩු වීමක් නිසා හිලව් වන බවයි. ලෝකයේ ප්‍රවාහන කටයුතු සීමා කර තිබූ කාලයේදී නයිට්‍රජන් ඔක්සයිඩ් විමෝචනය 30%ක් පමණ අඩු විය. ඒ නිසා ලෝකයේ යම් තාවකාලික සිසිල් වීමක් ඇති වී තිබෙයි. එහෙත් ගල්අඟුරු දහනයෙන් නිකුත් වන සල්ෆර් ඩයොක්සයිඩ් විමෝචන 20%කින් පමණ අඩු වීමෙන් ඉහත කී සිසිල්වීමේ බලපෑම තුලනය වෙයි. එයට හේතුව සල්ෆර් ඩයොක්සයිඩ් වායුව අඩුවීමෙන් ඒ නිසා ඇතිවන වාතිලයන (Aerosol) අංශු නිපදවීම අඩු වන බැවිනි. වාතිලයන අංශු මගින් ලෝකයට පතිත වන සූර්යාලෝකයෙන් කොටසක් අභ්‍යවකාශයට පරාවර්තනය කර එමගින් ලෝකය සිසිල් කරයි. ඒ බලපෑම නැතිවීමෙන් ඇතිවන්නේ සෙසු හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩු වීමේ බලපෑම නොසලකා හැරිය යුතු තරම් සුළු තත්ත්වයකට පත්වීමය.

කෙසේ වෙතත් මෙහිදී දක්වා ඇති අකාරයට ලෝකය යථා තත්ත්වයට පත් කිරීම සඳහා ගන්නා ක්‍රියාමාර්ග වඩාත් හරිතවත් හා පරිසර හිතකාමී ආකාරයෙන් කළ හැකි නම් උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම අඩුකිරීමට එය දායක වනු ඇති බවයි. එසේ සිදු කළ හැකි නම් 2050 වර්ෂය වන විට පවත්නා ලෝකයේ උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 0.3කින් අඩු කරගත හැකිය.

මූලාශ්‍රය - Nature Climate Change, DOI: 10.1038/s41558-020-0883-0

සබැඳිය 1 - https://www.nature.com/articles/s41558-020-0883-0

කොවිඩ් නිසා රයිනෝ ඝාතන අඩුවේ

ජගත් පරිසර පුවත් 371 - 05.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 05.08.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

පසුගිය මාස හයක කාලය ඇතුළත දකුණු අප්‍රිකාවේ ඝාතනය කර ඇති රයිනෝ සතුන් ගණන 2019 වර්ෂයට සාපේක්ෂව අඩක් පමණ දක්වා අඩු වී ඇතැයි වාර්තා වෙයි. 2019 වර්ෂයේ මුල් මාස හයක කාලයේ දී එරට තුළ මරා දමන ලද රයිනෝ සතුන් ගණන 316ක් වූ අතර, මේ වර්ෂයේ මුල් මාස හය තුළ මරා දමන ලද සතුන්ගේ ගණන 166කි. මෙය 53%ක් දක්වා අඩුවීමකි.

එයට මූලික හේතුව වී ඇත්තේ කොවිඩ් 19 වසංගත තත්ත්වය නිසා ඇති වී තිබෙන සීමා කිරීම් සහ අන්තර්ජාතික ගුවන්ගමන් සීමා වීමයි. මේ තත්ත්වය රයිනෝ දඩයම්කරන පිරිස්වල කටයුතු සඳහා බරපතළ බාධාවක් ඇති වී ඇත. මාර්තු 27 සිට ජුනි මස අග දක්වා සීමා කිරීම් පැවති කාලය තුළ මරා දමා ඇත්තේ සතුන් 46ක් පමණකි. කොඩිඩ් නිසා ඇති වූ බලපෑම මීට හේතු වී ඇති බව පැහැදිලි වන්නේ මේ සීමා කිරීම් ලිහිල් කිරීමත් සමඟ රයිනෝ දඩයම් කිරීම සුළු වශයෙන් ඉහළ ගොස් තිබීම නිසාය.

චීනය හා වියට්නාමය වැනි පෙරදිග රටවල සාම්ප්‍රදායික ඖෂධයක් ලෙස භාවිත කිරීමට රයිනෝ අං සඳහා ඇති ඉල්ලුම නිසා නීතිවිරෝධී ලෙස මේ සතුන් දඩයම් කිරීම අප්‍රිකාවේ බොහෝ රටවල සිදුවන බව පෙනෙයි. එම තත්ත්වය අද වන විට අප්‍රිකායේ වෙසෙන රයිනෝ සතුන්ගේ පැවැත්මට බරපතළ තර්ජනයක් වී ඇත.

රුධිරයේ ඊයම් ඉහළයි - වාර්තාවක් හා නඩු තීන්දුවක්

ජගත් පරිසර පුවත් 371 - 05.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 05.08.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

ඊයම් විෂ වීම මෑත කාලයේදී වැඩි අවධානයකට යොමු වී තිබෙන සැලකිය යුතු පාරිසරික ගැටලුවකි. පසුගිය දා නිකුත් වූ යුනෙස්කෝ වාර්තාවකට අනුව ලෝකයේ ළමුන් අතරින් තුනෙන් එකක් පමණ පිරිසකගේ රුධිරයේ ඊයම් මට්ටම අන්තරායකර මට්ටමක පවතී. රුධිරය ඩෙසිලීටරයකට මයික්‍රොගෑම් 5ක් හෝ ඊට වැඩි වන එම ප්‍රමාණය දිගුකාලීන රෝග ඇති කළ හැකි මට්ටමකි. වයස අවුරුදු 19ට අඩු දරුවන් මිලියන 800ක පමණ පිරිසක් අතර දැකිය හැකි මේ තත්ත්වය වැඩි වශයෙන් දැකිය හැක්කේ දියුණු වන රටවල ළමුන් අතරය. (මූලාශ්‍රය - )

මේ අතර ඊයම් විෂ වීම නිසා පීඩාවට පත් ප්‍රජාවක් වෙනුවෙන් කෙන්යාවේ ක්‍රියාකාරිනියක ගත් අධිකරණ ක්‍රියාමාර්ගයකින් පසු ඩොලර් මිලියන 12ක මුදලක් වන්දි මුදලක් ගෙවීමට නියෝගයක් නිකුත්ව ඇත. එය පිලිස් ඔමිඩෝ නම් ක්‍රියාකාරිනියක වසර දහයක් පමණ කාලයක් තිස්සේ සිදු කළ සටනක ප්‍රතිඵලයකි. කෙන්යාවේ මොම්බාසා නගරයේ ‌පිහිටා ඇති කෙන්යා මෙටල් රිෆයිනරීස් නම් වාහන බැටරි ප්‍රතිචක්‍රිකරණය කර ඊයම් ලබාගන්නා කර්මාන්ත ශාලාවෙන් පිට වූ දුම් හා බැහැර කළ අපද්‍රව්‍ය නිසා අවට ප්‍රදේශයේ වාතයත්, ජලයත් දූෂණය විය. ඒ නිසා ප්‍රදේශයේ ජීවත් වූ ප්‍රජාවකට තේරුම්ගත නොහැකි රෝග ඇති විය. ළමුන් අතර ඊයම් විෂවීම තහවුරු වු පසු ව අධිකරණ ක්‍රියාමාර්ග ගෙන ඇත. මේ ඩොලර් මිලියන 12ක වන්දි මුදල ගෙවීමට නියෝග කර ඇත්තේ වගකීම නොසලකා හැර කටයුතු කළ රජයේ ආයතනවලට හා මේ වන විට වසා දමා ඇති අදාළ සමාගමේ අධ්‍යක්ෂවරුන්ටය. එසේම අදාළ ප්‍රදේශය මාස හතරක කාලයක් ඇතුළත දී පිරිසිදු කරන ලෙස ද අධිකරණය විසින් රජයේ බලධාරින්ට නියම කර ඇත.

ඇමසන් වනයේ ගිනි යළිත් වැඩිවේ!

ජගත් පරිසර පුවත් 371 - 05.08.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 05.08.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

දකුණු ඇමරිකාවේ ඇමසන් වනාන්තරයේ මේ වර්ෂයේ ජුලි මාසයේ දී ඇති වූ වන ගිනි ප්‍රමාණය පසුගිය වර්ෂයේ එම මාසයට සාපේක්ෂව ඉහළ ගොස් ඇති බව බ්‍රසීල රජයේ නිල වාර්තා අනුව පෙනෙයි. එරට ජාතික අභ්‍යවකාශ ඒජන්සිය විසින් ලබාගෙන ඇති ඡායාරූප අනුව ජුලි මාසයේ ඇති වී තිබෙන වන ගිනි ප්‍රමාණය 6803කි. එය පසුගිය වසරේ ජුලි මාසයට වඩා 28%ක ඉහළ යෑමකි. ‌මේ අනුව 2019 වර්ෂයේ අගෝස්තු හා සැප්තැම්බර් මාසවලදී ඇති වූ වාර්තාගත වන ගිනි තරම් වූ වන ගිනි ප්‍රමාණයක් මේ වර්ෂයේදී ඇති විය හැකිද යන්න දැන් අවධානයට ලක්ව තිබෙයි. මේ සම්බන්ධව අන්තර්ජාතික ආයෝජකයන්ගෙන් ඇති වූ පීඩනය නිසා ගිනි තැබීම තහනම් කිරීමට ජුලි මාසය මුල දී රජය තීරණය කළේය. එය කෙතෙක් සාර්ථක වනු ඇතිද යන්න ඉදිරි මාස කීපයේදී පෙනී යා හැකිය.

මෙසේ වනාන්තර ගිනි තැබීමට හේතුව වන්නේ කෘෂිකාර්මික හා කැනීම් කටයුතු සඳහා ඉඩම් යොදාගැනීමයි. එම කෘෂි හා කැනීම් කටයුතු එරට වර්තමාන ජනාධිපති ජයිර් බොල්සනාරෝ විසින් ප්‍රවර්ධනය කළේය. එසේම එරට පරිසර නීතිය ක්‍රියාත්මක කරන ප්‍රධාන ආයතනය ද ඔහුගේ විවේචනයට ලක් විය. එහි අරමුදල් හා සේවක පිරිස් අඩුකර ඇති අතර, පරිසර නීති උල්ලංඝනය කිරීම සඳහා පැන වූ දඩ මුදල්වල විශාල අඩුවක් මේ පාලනයේ පළමු වසර තුළ දැකිය හැකි විය. එහි අතුරුඵල වූයේ වනාන්තර එළි කිරීම සඳහා ගිනි තැබීම බව සංරක්ෂණ කණ්ඩායම් විසින් පෙන්වා දී ඇත.

ඇපල් සමාගම 2030 දී කාබන් උදාසීන වෙයි

 ජගත් පරිසර පුවත් 370 - 29.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 29.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

හිම වලසුන් 2100 වන විට වඳ වී යාමේ අනතුරක

 ජගත් පරිසර පුවත් 370 - 29.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 29.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

සාගරයට එක් වන ප්ලාස්ටික් ප්‍රමාණය 2040 දී තුන්ගුණයකින් ඉහළට?

 ජගත් පරිසර පුවත් 370 - 29.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 29.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

මීතේන් වායුවේ සාන්ද්‍රණය වාර්තාගත ඉහළම අගයට

 ජගත් පරිසර පුවත් 369 - 22.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 22.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

වායු සමීකරණ යන්ත්‍රවල විමෝචන අඩු කිරීමට නම්

 ජගත් පරිසර පුවත් 369 - 22.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 22.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

බ්‍රසීලයේ සෝයා හා ගවමස් අපනයන හා වන විනාශය

 ජගත් පරිසර පුවත් 369 - 22.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 22.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

රෝස්වුඩ් දැව ප්‍රවාහනය ගැන ඉදිරි පියවරක්

 ජගත් පරිසර පුවත් 368 - 15.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 15.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

සෙල්සියස් අංශක 1.5 සීමාව ළඟදීම පනින ලකුණු

 ජගත් පරිසර පුවත් 368 - 15.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 15.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

කොරෝනා වයිරසය නිසා හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩු වීම

 ජගත් පරිසර පුවත් 368 - 15.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 15.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

බ්‍රිතාන්‍යයේ ආන්තික උෂ්ණත්වය ඉහළ යයි

 ජගත් පරිසර පුවත් 367 - 08.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 08.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

තාප ප්‍රවාහ දැන් වඩා දිගුයි

 ජගත් පරිසර පුවත් 367 - 08.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 08.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

 ජගත් පරිසර පුවත් 367 - 08.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 08.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

 ජගත් පරිසර පුවත් 366 - 01.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 01.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

 ජගත් පරිසර පුවත් 366 - 01.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 01.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් වැළැක්වීමට රෙදිසෝදන යන්ත්‍රවලට පෙරහන්

ජගත් පරිසර පුවත් 366 - 01.07.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 01.07.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

රෙදි සෝදන යන්ත්‍රවලින් පරිසරයට එකතු වන ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් ප්‍රමාණය පෙරහන් (filters) සවිකිරීම මගින් අඩු කරගත හැකි බව අධ්‍යයනයකින් හෙළි වී තිබෙයි. එහෙත් මේ යන්ත්‍රවලට සවිකරනු ලබන පෙරහන්වල ඵලදායකත්වය මේ දක්වා විද්‍යාත්මකව පරීක්ෂා කිරීමක් සිදු වී නැති බව ද එහි දී අනාවරණව වී ඇත.
වාණිජ වශයෙන් ලබාගත හැකි විවිධ පෙරහන් සහිතව හා රහිතව රෙදි සෝදන යන්ත්‍ර මගින් රෙදි සේදීමෙන් මෙම අධ්‍යයනය සිදු කර ඇත. එහි දී හෙළි වී ඇත්තේ රෙදිවලින් නිකුත් වන පොලියෙස්ටර් කෙඳිතිවලින් බහුතරයක් (74%ක් පමණ) මේ පෙරණ මගින් ඉවත් කළ හැකි බවයි. එහෙත් මුළු කෙඳි ප්‍රමාණයෙන් තුනෙන් එකකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් පරිසරයට නිදහස් වෙයි.

පරිසරයට ප්ලාස්ටික් කෙඳිති එකතු වන ප්‍රධාන ක්‍රමයක් ලෙස රෙදි සෝදන යන්ත්‍ර හඳුනාගෙන ඇත. වර්ෂයකට රෙදි සෝදන යන්ත්‍ර මගින් ලෝකයේ සෝදනු ලබන ඇඳුම් ප්‍රමාණය බිලියන 50ක් පමණ බවට ගණනය කර තිබෙයි. මේ එක් සේදුමකදී සාමාන්‍යයෙන් කෙඳිති 1900ක් පමණ නිකුත් වන බව මීට පෙර සිදුකර ඇති අධ්‍යයනවලින් අනාවරණය වී ඇත. මේ කෙඳිති යම් ප්‍රමාණයක් පමණක් අපද්‍රව්‍ය ප්‍රතිකාරක මධ්‍යස්ථාවවලදී ඉවත් කළ හැකිය. එහෙත් ඒවා පරිසරයට නිකුත් වීම වැළක්වීම වඩාත් කාර්යක්ෂම බව පැහැදිලිය. රෙදි‌ සෝදන යන්ත්‍රවලට පෙරහන් සවි කිරීම ගැන අවධානය යොමුව ඇත්තේ ඒ නිසාය. මේ පිළිබඳව විද්‍යාත්මක අධ්‍යයන මීට පෙර පළ වී නොමැති තරම්ය.


මූලාශ්‍රය - PLoS One, DOI: 10.1371/journal.pone.0234248


සබැඳිය 1 - https://doi.org/10.1371/journal.pone.0234248
සබැඳිය 2 - https://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0234248