කළු රයිනෝ ගහනය ඉහළ යයි

ජගත් පරිසර පුවත් 357 - 25.03.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 25.03.2020, පි. 3 (Vidusara)

අප‍්‍රිකාවේ කළු රයිනෝ සතුන්ගේ ගහනය සෙමින් වුවත් ක‍්‍රමයෙන් ඉහළ යමින් පවත්නා බව පසුගිදා වාර්තා විය. 2012 වර්ෂයේදී 4845ක් වූ කළු රයිනෝ සතුන්ගේ ගහනය 2018 වර්ෂය වන විට 5630ක් දක්වා ඉහළ ගොස් තිබේ. එය හයසියයක පමණ ප‍්‍රමාණයකින් වර්ධනය වී ඇති අතර, එය වාර්ෂිකව ගත් විට වර්ෂයකට 2.5%ක පමණ වර්ධනයකි.

මේ තත්ත්වය රයිනෝ සතුන් සංරක්ෂණය සඳහා රටවල් ගණනාවක් මෙතෙක් ක‍්‍රියාත්මක කළ් ප‍්‍රයත්නයේ ජයග‍්‍රහණයක් ලෙස සැලකිය හැකිය. මේ සතුන් සංරක්ෂණය කිරීම සඳහා ගත් උත්සාහය විවිධාකර විය. රයිනෝ ගහන වෙනත් ස්ථානවල පරිස්ථාපනය කිරීමට කටයුතු කර ඇත. එහිදී අභිජනනය කරන ගහන ස්ථාපිත කිරීමට උත්සාහ දරන ලද්දේය. එමෙන්ම මේ සතුන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා වන නීතිය දැඩි ලෙස ක‍්‍රියාත්මක කිරීමට ද කටයුතු කර තිබේ. මේ අනුව දැන් කළු රයිනෝ සතුන්ගේ උප විශේෂ තුනේම ගහනවල වර්ධනයක් දැකිය හැකි බව පෙනෙයි.

කෙසේ වෙතත් මේ සතුන්ට ඇති තර්ජනය සම්පූර්ණයෙන්ම නිමා වී ඇති බවක් නොපෙනේ. මේ සතුන් දඩයම් කිරීම හා නීතිවිරෝධී වනජීවි ද්‍රව්‍ය වෙළෙඳාම එම තර්ජන අතර වෙයි. ඒ නිසා මේ සතුන් ආරක්ෂා කරගැනීම යනු ජාතික හා අන්තර්ජාතික සහයෝගය ඇතිව අඛණ්ඩව දියත් කළ යුතු කටයුත්තක් ලෙස සැලකිය යුතු වෙයි.

කොරෝනා නිසා වායු දූෂණය අඩු වීම තවදුරටත්

ජගත් පරිසර පුවත් 357 - 25.03.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 25.03.2020, පි. 3 (Vidusara)

නව කොරෝනා වයිරසය ව්‍යාප්ත වීම නිසා ලෝකයේ රටවල් ගණනක නගරවල දෛනික කටයුතු මේ වන විට අඩපණ වී ඇති අතර, ඒ නිසා ඒවායේ වායු දූෂණය ද අඩු වී තිබෙයි. වාහන ධාවනය අඩු වීම මෙන්ම කර්මාන්තශාලාවල ක‍්‍රියාකාරිත්වය අඩු වීම මේ තත්ත්වය සඳහා හේතු වී තිබෙයි. නයිට‍්‍රජන් ඩයොක්සයිඞ් විමෝචන ප‍්‍රමාණයේ අඩු වීම චීනයේ මෙන්ම උතුරු දිග ඉතාලියේ ද දැකගත හැකිය. වයිරසයේ ව්‍යෘප්තියත් සමඟ මේ රටවල් දෙකේම දැඩි සීමා පැනවීම් දැකිය හැකි විය. එසේම ඇමරිකාවේ නිව්යෝක් නගරයේ කාබන් මොනොක්සයිඞ් ප‍්‍රමාණය ගිය වර්ෂයේ මේ කාලයට සාපේක්ෂව 50%කින් පමණ අඩු වී තිබෙයි.

එමෙන්ම දේශගුණ වෙනස් වීමට බලපාන කාබන් ඩයොක්සයිඞ් වායු විමෝචනය ද නගර ගණනාවකම අඩු වී ඇත. නිව්යෝක් නගරයේ එය 5%-10% අතර ප‍්‍රමාණයකින් අඩු වී ඇත. එහි මීතේන් වායුවේද අඩු වීමක් දැකිය හැකි බව වාර්තා වෙයි. විද්‍යාඥයින් විසින් දක්වා ඇති ආකාරයට ලෝකයේ කාබන් ඩයොක්සයිඞ් විමෝචන උපරිම අගයට ළඟා වන මැයි මාසයේදී නිකුත් වන විමෝචන ප‍්‍රමාණය 2008 පමණ ඇති වූ ආර්ථික අර්බුදයෙන් පසුව ඇති වූ අඩුම අගය වීමට ඉඩ ඇත. ඒ අනුව මේ අඩු වීම සමස්තයක් ලෙස වසර පුරාම පැවතීමට ඉඩ ඇති බව පැහැදිලිය. කෙසේ වෙතත් මේ දිනවල දී අඩු වුවද, වයිරස වසංගතය අවසන් වූ පසුව මේ විමෝචන වේගයෙන් වර්ධනය වීමට ඉඩ ඇති බවට අනතුරු හැඟවීම් දැනටමත් ලැබී ඇත. පෙර කී ආර්ථික අර්බුදයෙන් පසුව කාබන් ඩයොක්සයිඞ් හා වෙනත් වායු විමෝචනවල අධික වර්ධනයක් ඇති විය.

අධික වායු දූෂණයට ලක් වූවන් අතර කොරෝනා මරණ අධිකයි

ජගත් පරිසර පුවත් 357 - 25.03.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 25.03.2020, පි. 3 (Vidusara)

දිගු කාලයක් තිස්සේ දූෂිත වාතයට නිරාවරණය වීම නිසා පෙනහළුවලට හානි වී තිබුණු අයට නව කොරෝනා වයිරසය (COVID-19) වැළඳීමෙන් මරණයට පත් වීමේ අවදානම එසේ නොමැති අයට වඩා ඉහළ විය හැකිය. විද්‍යාඥයින් විසින් පෙන්වා දී ඇති පරිදි එයට හේතුව වන්නේ ආසාදනයවීමට එරෙහිව ක‍්‍රියාකාරීවීමට ඔවුන්ගේ දැනටමත් දුර්වලව ඇති පෙනහළුවලට අපහසු වීමය.

මීට පෙර 2003 වර්ෂයේදී චීනයේ ව්‍යාප්ත වූ කොරෝනා වර්ගවේ වයිරසයක් වූ සාර්ස් (SARS) වසංගතය පිළිබඳ සිදුකරන ලද පර්යේෂණවලින් මීට සමාන තත්ත්ව හෙළි වී ඇත. එහිදී හෙළි වූ පරිදි රෝගී වූ අය අතරින් දූෂිත වාතය සහිත ප‍්‍රදේශවල ජීවත් වූ අය මරණයට පත් වීමට තිබූ අවදානම වායු දූෂණය අඩු ප‍්‍රදේශවල විසූ රෝගීන්ට වඩා දෙගුණයක් පමණ විය. (Environmental Health, DOI: 10.1186/1476-069X-2-15) මෙම තත්ත්වය නව කොරෝනා රෝගය සම්බන්ධයෙන්ද පොදු විය හැකි බව මේ ගැන අදහස් දක්වන විද්‍යාඥයින්ගේ අදහසයි.

එමෙන්ම දුම්පානය කරන්නවුන් මෙන්ම දුම්පානය අත්හැරිය අය ද නව කොරෝනා වයිරසයට ලක්වීමේ වැඩි අවදානමක ඇති බව මූලික පර්යේෂණවලින් පෙන්වා දෙන ලද්දේ මීට දින කිහිපයකට පෙරදීය. 2012 මැදපෙරදිග ඇති වූ මර්ස් (MERS) වයිරස වසංගතය අවස්ථාවේදී දුම්පානය කරන්නවුන් රෝගව වැළඳීමට මෙන්ම මියයෑමටද වැඩි ඉඩක් ඇති බව පෙන්වා දී තිබිණි. (Egyptian Journal of Chest Diseases and Tuberculosis, DOI: 10.1016/j.ejcdt.2015.11.011) මේ කරුණු අනුව පැහැදිලි වන්නේ ලෝකයේ වායු ¥ෂණය අඩු කිරීම ඒ නිසා ඇති වන රෝගවල බලපෑම අඩු කිරීමට මෙන්ම වෙනත් රෝගවලින් ඇති වන හානිය වැළැක්වීම සඳහා ද වැදගත් වන බවයි.

ධ‍්‍රැව ප‍්‍රදේශවල අයිස් දියවන වේගය අධිකයි

ජගත් පරිසර පුවත් 356 - 18.03.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 18.03.2020, පි. 3 (Vidusara)

ධ‍්‍රැව ප‍්‍රදේශවල අයිස් දියවන වේගය 1990 ගණන්වල අයිස් දිය වූ වේගය මෙන් හයගුණයක් පමණ ඉහළ බව මේ සම්බන්ධව පසුගිය කාලයේදී සිදුකරන ලද වඩාත් සවිස්තර විශ්ලේෂණ දෙකක් මගින් හෙළි වී ඇත. මේ අතරින් ග‍්‍රීන්ලන්තයේ හා ඇන්ටාක්ටිකාවේ අයිස් දියවීම දේශගුණ වෙනස් වීම පිළිබඳ අන්තර් ආණ්ඩු මණ්ඩලය (IPCC) මගින් පෙන්වා දී ඇති බරපතළම තත්ත්වයේ දී ඇති වන තත්ත්වය හා ආසන්නය. එම අධ්‍යයනවලදී හෙළි වී ඇති පරිදි, 2010 දශකයේදී මේ ප‍්‍රදේශ දෙකෙහි එක් වර්ෂයකදී දිය වන අයිස්වල ස්කන්ධය ටොන් බිලියන 475ක් පමණ වන අතර, 1990 ගණන්වලදී ඒ ප‍්‍රමාණය ටොන් බිලියන 81ක් පමණ විය. එමෙන්ම 1992-2007 අතර කාලයේදී දිය වූ අයිස් ප‍්‍රමාණයෙන් 60%ක් ග‍්‍රීන්ලන්තයේ සිදුවිය.

මේ නිසා ඉදිරි කාලයේදී කාබන් ඩයොක්සයිඞ් විමෝචන විශාල ප‍්‍රමාණයෙන් කපා හැරීමක් සිදුනොකළ හොත් ඉහළ යන මුහුදු මට්ටම නිසා මේ සියවස අවසන් වන විට මිලියන 400ක පමණ ජනතාවකට වෙරළබඩ ප‍්‍රදේශවල ඇති වන ජලගැලූම් තත්ත්වවලට ලක් විය හැකිය. මෙය ජගත් මට්ටමෙන් බරපතළ ගැටලූවක් ඇති කරන්නක් බව පැහැදිලිය. (මූලාශ‍්‍රය - Nature, 10.1038/s41586-019-1855-2, 10.1038/s41586-018-0179-y)

කොරෝනා නිසා හරිත බලශක්තියේ පසුබැසීමක්?

ජගත් පරිසර පුවත් 356 - 18.03.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 18.03.2020, පි. 3 (Vidusara)

මේ වන විට ලෝකයේ ව්‍යාප්ත වන කොරෝනා වෛරස් වසංගතය 2020 වර්ෂයේ කාබන් ඩයොක්සයිඞ් වායු විමෝචන අඩු වීමට හේතුවක් වනු ඇත. ඒ සමස්තයක් ලෙස ලෝක ආර්ථිකයේ සිදුවන පසුබෑමත් සමඟය. දැන් පවත්නා තත්ත්වය තුළ මේ වර්ෂයේදී තෙල් සඳහා ඇති ඉල්ලූමේ කලින් අපේක්ෂා කළ වර්ධනය සිදුනොවනු ඇත. දැනටමත් මෑත වසර 30ක කාලයේදී ඇති වූ විශාලතම තෙල් මිල අඩු වීම සිදු වී ඇත. එමගින් කාබන් ඩයොක්සයිඞ් වායු විමෝචන අඩු වීමක් සිදුවීම පරිසරයට තරමක් හෝ යහපතක් බව බැලූ බැල්මට පෙනෙන්නකි.

එහෙත් මේ ආකාරයෙන් හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩු වීම තිරසර එකක් වනු ඇතිද යන්න මෙහි ඇති ගැටලූවයි. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත්, මේ ආකාරයෙන් පොසිල ඉන්ධන විමෝචන අඩු වුවද ආර්ථික පසුබැසීම නිසා පිරිසිදු බලශක්ති ප‍්‍රභව සඳහා ආයෝජනය කිරීම නොසලකා හැරීම ද සිදු විය හැකිය. එවැනි විශාල පරිමාණ ව්‍යාපෘතිවල ආයෝජනය කිරීම් නැවතිය හැකිය. එවැනි තත්ත්වයක් ඇති වීම දිගු කාලීන වශයෙන් දේශගුණ ක‍්‍රියාකාරිත්වය සඳහා තර්ජනයක් විය හැකිය. මෙසේ පවසන්නේ අන්තර්ජාතික බලශක්ති නියෝජිතායතනයයි (IEA).

එසේ නොවුවහොත් මේ වර්ෂය අවසන් වන විට 1980 ගණන්වලින් පසුව සූර්ය බලශක්තියේ වර්ධන වේගය අඩු වූ පළමු වර්ෂය මේ වර්ෂය විය හැකිය. නව සූර්ය බලශක්ති ව්‍යාපෘති 8%කින් පමණ අඩු විය හැකි බව ද දැනට පුරෝකථනය කර ඇත. එමෙන්ම විදුලියෙන් ධාවනය වන මෝටර් රථ අලෙවිය ද අඩු විය හැකිය. මේ තත්ත්වය වළක්වා ගැනීම සඳහා හරිත ආයෝජන සිදු කළ යුතුව ඇති බව ඔවුන්ගේ අදහසයි. ඒ සඳහා ඒ ඒ රටවල ආණ්ඩු මැදිහත් වීම වැදගත් වන්නේ ලෝකයේ හරිත බලශක්ති ව්‍යාපෘතිවල ආයෝජන අතරින් 70%ක් පමණම ආණ්ඩු මගින් ඍජුව කරන ආයෝජන හෝ වක‍්‍රව සහන හෝ බදු හරහා සිදුකරන ඒවා වන නිසාය.

බ‍්‍රසීලයේත් ආන්තික වැසි

ජගත් පරිසර පුවත් 356 - 18.03.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 18.03.2020, පි. 3 (Vidusara)

බ‍්‍රසීලයේ මේ වර්ෂයේ ඇති වූ ආන්තික වාර්තාගත වර්ෂාපතනය, නාය යෑම් හා ගංවතුර තත්ත්ව නිසා මේ වන විට එරට ප‍්‍රාන්ත තුනක 150කට අධික පිරිසක් මියගොස් හෝ අතුරුදන්ව ඇති බව වාර්තා වෙයි.

විද්‍යාඥයින් පෙන්වා දී ඇත්තේ එරට තුළ ආන්තික වර්ෂාපතන තත්ත්ව ඇති වීම ඉහළ යෑම සඳහා මිහිතලය උණුසුම් වීම හේතුවක් වන අතර, එවැනි ආපදා අවස්ථා අනාගතයේදී සාමාන්‍ය තත්ත්වයක් වනු ඇති බවයි. එරට ගිනිකොන දිග ප‍්‍රදේශයේ පිහිටි ප‍්‍රාන්තවල අගනුවරවල ආන්තික වර්ෂාපතන තත්ත්ව (එනම්, පැය 24ක් තුළ මිලිමීටර් 80 හෝ 100ට වැඩි වර්ෂාපතනයක් ලැබීම්) ඇති වීම පසුගිය වසර තිහක පමණ කාලය තුළ ඉහළ ගොස් ඇති බව නිල දත්ත අනුව පැහැදිලි වී ඇත. නිදසුනක් ලෙස 1960-1990 අතර කාලයේ ආන්තික වර්ෂාපතන තත්ත්ව 15ක් පමණ වාර්තා වූ සා ඕ පාලෝ නගරයේ 1990න් පසු එවැනි තත්ත්ව 44ක් වාර්තා වෙයි.

මේ අන්තරායකර තත්ත්වය සඳහා දේශගුණ බලපෑම් මෙන්ම විශාල හා වැදගත් නාගරික ප‍්‍රදේශවල ඇති වී තිබෙන වර්ධනය ද දායක වී ඇති බව ද දක්වා ඇත. විශේෂයෙන් මේ තත්ත්වය වඩාත් බලපාන්නේ දරිද්‍රතාවයෙන් පෙළෙන ජනතාවටය. බෑවුම් බිම්වල අවදානම් නිවාස තැනීම හා ගංගා ඉවුරු වැනි ස්ථානවල වාසය කරන්නේ එවැනි පිරිස්ය. එහෙත් දේශගුණ වෙනස් වීම මේ තත්ත්වයට බලපාන බව සැක කරන විද්‍යාඥයින් ද ඇති බව සඳහන් කළ යුතුය.

බ‍්‍රසීලයෙන් වාර්තා වන මේ තත්ත්වය ලෝකයේ විවිධ ප‍්‍රදේශවලින් වාර්තා වන ආන්තික තත්ත්ව සුලභ වීම පිළිබඳ තවත් සාධකවක් වෙයි.

යුරෝපයේ උණුසුම වැඩිම ශීත ඍතුව මෙයයි

ජගත් පරිසර පුවත් 355 - 11.03.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 11.03.2020, පි. 3 (Vidusara)

2019/20 ශීත ඍතුව යුරෝපා මහාද්වීපයේ මෙතෙක් වාර්තා වී ඇති උණුසුමෙන් වැඩිම ශීත ඍතුව බව පසුගිය සතියේ වාර්තා විය. ඒ අනුව මෙතෙක් පැවැති ඉහළම උෂ්ණත්වයක් තිබූ ශීත ඍතුව වූ 2015/16 ශීත ඍතුවට වඩා ගත වූ ශීත ඍතුවේ පැවති සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 1.4කින් පමණ ඉහළය. එමෙන්ම 1981-2010 අතර කාලයේදී ශීත ඍතුවේ පැවති සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වයට වඩා මේ වාරයේ ශීත ඍතුවේ පැවති උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 3.4කින් ඉහළ ය. මේ බව පෙන්වා දෙන්නේ කොපර්නිකස් දේශගුණ වෙනස්වීම් සේවා (C3S) නම් ආයතනය විසිනි.

සාමාන්‍යයෙන් ශීත ඍතුව ලෙස සැලකෙන්නේ දෙසැම්බර්, ජනවාරි හා පෙබරවාරි යන මාස තුනයි. මේ කාලයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය ශීත ඍතුවේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය ලෙස සැලකේ. ඒ පිළිබඳ වාර්තා මේ ආයතනය සතුව ඇත.

මේ පිළිබඳව ලැබෙන වාර්තාවලට අනුව, යුරෝපයේ උතුරු හා නැගෙනහිර ප‍්‍රදේශවල මෙම උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම කැපී පෙනෙන ලෙස දැකිය හැකි වී ඇත. ඒ ප‍්‍රදේශවල ස්ථාන ගණනාවක මෙතෙක් පැවති ශීත ඍතුවේ වැඩිම උෂ්ණත්වය පිළිබඳ වාර්තා මේ ශීත ඍතුවේදී අලූත් විය. එමෙන්ම ඇතැම් සිදුවීම්ද මේ උෂ්ණත්වය පිළිබඳ සාධක වෙයි. නිදසුනක් ලෙස ස්වීඩනයේ හා රුසියාවේ ක‍්‍රීඩා අවස්ථා සඳහා හිම වෙනත් ප‍්‍රදේශවලින් ගෙන ඒමට සිදුවීම දැක්විය හැකිය. එමෙන්ම බි‍්‍රතාන්‍යයේ ඇති වූ බරපතළ තත්ත්වයේ ගංවතුර තත්ත්ව වඩාත් උග‍්‍ර කරවීමට මේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම බලපාන්නට ඇති බවට අදහස් කර තිබෙයි.

ලෝකයේ විවිධ ප‍්‍රදේශවල උෂ්ණත්වය පිළිබඳ වාර්තා පිහිටුවීම මෑත කාලයේ දිගින් දිගටම දැකිය හැකි වූ ප‍්‍රවණතාවයකි. නිදසුනක් ලෙස ගත වූ 2019 වර්ෂය ගත් විට එය ලෝකයේ දෛවැනි වැඩිම සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය පැවැති වර්ෂය විය. එසේම ගත වූ වසර පහ හා දශකය වසර 150ක ඉතිහාසය තුළ උණුසුම ඉහළම අගය ගත් වසර පහ හා දශකය ද විය. ලෝකයේ සාගරවල ඉහළම උෂ්ණත්වයද වාර්තා වූයේ ද 2019 වර්ෂයේදීය. එසේම, ඇන්ටාක්ටිකා මහාද්වීපයෙන් මෙන්ම ඇන්ටාක්ටිකා කලාපයේද ඉහළම උෂ්ණත්වය පසුගිය මාසයත ඇතුළත වාර්තා විය.

ජෛව විවිධත්ව සංරක්ෂණය සඳහා ජාන කිටුව ආරක්ෂා කළ යුතුය

ජගත් පරිසර පුවත් 355 - 11.03.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 11.03.2020, පි. 3 (Vidusara)

2020 වර්ෂයෙන් පසුව එන දශකය තුළ ජෛව විවිධත්ව සංරක්ෂණය සඳහා මේ වන විට ඉදිරිපත්ව ඇති ජගත් මට්ටමේ සැලසුමේ පළමු කෙටුම්පතේ එක් අංශයක ඇති දුර්වලතාවයක් පිළිබඳව ඒ ගැන අධ්‍යයනය කළ විද්‍යාඥයන් පිරිසක් විසින් පෙන්වා දී ඇත. ඔවුන්ට අනුව, ජීවීන් වඳ වී යෑම වැළැක්වීම සඳහා ලෝකයේ වාසය කරන සියලූ ජීවීන්ගේ ජාන කිටු ආරක්ෂා කිරීම සඳහා පියවර ගැනීම වැදගත්ය. එය ඉහත කී සැලැස්මේ දී අවධානයට ලක් වී නැති එකකි.

ජීවීන් වඳ වී යෑම වැළැක්වීම සඳහා සකස් කර ඇති වසර දහයක ක‍්‍රියාකාරී සැලැස්මක් වන උක්ත සැලසුමේ මුල් කෙටුම්පත ජෛව විවිධත්ව සම්මුතියේ ලේකම් කාර්යාලය විසින් පසුගිය ජනවාරි මාසයේදී එළිදක්වන ලදි. මෙම සැලැසුමේ එන ඉලක්ක ලබන ඔක්තෝබර් මාසයේ චීනයේ දී පැවැත්වෙන ජෛව විවිධත්ව සම්මුතියේ පාර්ශ්වකරුවන්ගේ රැස්වීමේදී අනුමත වීමට නියමිතය. එහිදී සංශෝධන වී අනුමත වුවහොත් එය ඉදිරි දශකය සඳහා ජෛව විවිධත්ව සංරක්ෂණ ඉලක්කය වනු ඇත.

මේ සැලසුමේ වන සතුන් හා ශාකවල ජානමය විවිධත්වය ආරක්ෂා කිරිම සඳහා ඇති අවධානය ප‍්‍රමාණවත් නොවන බව මේ විද්‍යාඥයන් පිරිසගේ අදහසයි. ජාන කිටුව අහිමි වීම සියලූ ජීවී විශේෂවලට වැදගත් බව ඔවුන් වැඩිදුරටත් පෙන්වා දෙන කරුණකි. අන්තවිශේෂීය ජාන විවිධත්ව ජීවී විශේෂවලට ඉතා වැදගත්ය. විශේෂවල පැවැත්මට, පරිසර පද්ධතිවල ඔරොත්තු දීමේ හැකියාවට, වෙනස් වන පාරිසරික තත්ත්වවලට අනුහුරු වීමට, වාසස්ථාන අහිමි වීමෙන් ඇති වන බලපෑම් වැළැක්වීමට හා රෝගවලින් ආරක්ෂා වීමට ජාන විවිධත්වය වැදගත් වෙයි. එබැවින් මිනිසුන්ට වැදගත් වන්නා වූ ජීවීන්ගේ හෙවත් ගෘහාශ‍්‍රිතකරණය කළ සතුන් හා ශාක, ඒවාට නෑදෑකම් ඇති වල් දර්ශ හා සංස්කෘතික වශයෙන් හා ආර්ථික වශයෙන් වැදගත්කමක් ඇති ජීවී විශේෂවල ජාන විවිධත්වය පමණක් ආරක්ෂා කිරීමෙන් ප‍්‍රයෝජනයක් නොලැබෙන බව ඔවුන්ගේ අදහස වෙයි. එබැවින් සියලූ ජීවීන්ගේ ජාන විවිධත්වය නිරීක්ෂණය කිරීම හා තක්සේරු කිරීම වඩා පුළුල් ලෙස සිදු කළ යුතු බව මෙම ලිපියෙන් පෙන්වා දී ඇත. (මූලාශ‍්‍රය - Science, DOI: 10.1126/science.abb2748)

ඔස්ටේ‍්‍රලියාවේ ග‍්‍රීෂ්ම ඍතුව දිගුවෙලා!

ජගත් පරිසර පුවත් 354 - 04.03.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 04.03.2020, පි. 3 (Vidusara)

වර්තමාන ඔස්ටේලියාවේ ග‍්‍රීෂ්ම ඍතුව පවත්නා කාලසීමාව වසර හැත්තෑවකට පෙර පැවති ග‍්‍රීෂ්ම ඍතුවට වඩා මාසයකින් පමණ දීර්ඝ වී ඇති බව කාලගුණ දත්ත අනුව පෙන්වා දී ඇත. ඒ අනුව මෑත වසර 20ක පමණ කාලයේදී ග‍්‍රීෂ්ම ඍතුව පවත්නා කාලසීමාව 20වැනි සියවසේ මැද කාලයේදී එම ඍතුව පැවැති කාලයට වඩා මාසයක් පමණ දීර්ඝය. එමෙන්ම ශීත ඍතුව ද කෙටි වී ඇත. මේ තත්ත්වය නිසා 2014-2018 අතර කාලයේදී ශීත ඍතුව මෙන් දෙගුණයක් පමණ දීර්ඝ ග‍්‍රීෂ්ම ඍතුවක් දැන් එරට තුළ දැකිය හැකිය.

මේ වාර්තාව සකස් කිරීම සඳහා ඔස්ටේ‍්‍රලියා ආයතනය නම් ආයතනය 1999-2018 අතර කාලයේ කාලගුණ දත්ත හා 20 වැනි සියවස මැද භාගයේ (1950-60 දශකවල) දත්ත සමඟ සංසන්දනය කර තිබෙයි. එහිදී හෙළි ව ඇත්තේ මෑත දශක දෙකක පමණ කාලය ඇතුළත ග‍්‍රීෂ්ම ඍතු උෂ්ණත්වය පවත්නා දින ගණන 20වන සියවසේ මැද භාගයට වඩා දින 31කින් පමණ වැඩි වී ඇති බවයි. 1950 ගණන්වලදී මාස තුනක් පමණ කාලයක් පැවති ග‍්‍රීෂ්ම ඍතුව මේ වන විට නොවැම්බර් මුල හෝ මැද සිට මාර්තු මස මැද දක්වා මාස හතරක් පමණ කාලයක් පවතී. එමෙන්ම මේ විශ්ලේෂණය අනුව හෙළි වී ඇත්තේ එරට වර්තමානයේ ශීත ඍතු උෂ්ණත්වය පවත්නා දින ගණන එදාට වඩා දින 23ක් අඩු වී ඇති බවයි. එමෙන්ම මේ දින ගණන ඇතැම් ප‍්‍රදේශවලදී තවත් වෙනස් වී තිබීම වැදගත් කරුණකි.

මේ තොරතුරු අනාවරණය වී ඇත්තේ ඔස්ටේ‍්‍රලියාවේ වඩාත් උණුසුම්ම හා වියළිම වර්ෂය පවත්නා අතරය. ගත වන ග‍්‍රීෂ්ම කාලයේදී ඇති වූ අතිශය විනාශකාරී වූ වන ගිනි නිසා 33 දෙනෙකු මිය ගිය අතර වනාන්තර හා වනසතුන් විශාල ලෙස විනාශයට පත් විය. මේ තත්ත්වයේ බරපතළ බව විස්තර කරන එක් විද්‍යාඥයෙකු පවසා ඇත්තේ ඔවුන් මේ දකින්නේ අනාගතයේ සිදුවන්නක් නොව වර්තමානයේදී සිදුවන්නක් බවයි.

ඔස්ටේ‍්‍රලියාවේ උෂ්ණත්වය ඉහළ වීමට හා වියළි තත්ත්වයක් ගැනීමට දේශගුණ වෙනස් වීම යම් බලපෑමක් ඇති කර තිබෙන බව පැහැදිලිය. එරට මේ වන විට ලෝකයේ ඉහළම ඒක පුද්ගල කාබන් විමෝචන ප‍්‍රමාණයක් ඇති රටක්ද වේ. (මූලාශ‍්‍රය - Out of Season: Expanding summers and shrinking winters in subtropical and temperate Australia, www.tai.org.au)

කොරෝනා වෛරසය නිසා අඩු වූ චීනයේ පරිසර දූෂණය

ජගත් පරිසර පුවත් 354 - 04.03.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 04.03.2020, පි. 3 (Vidusara)

මේ වර්ෂයේ ජනවාරි මස මුල් සති තුන හා සාපේක්ෂව පෙබරවාරි මස මැදභාගය වන විට චීනයේ වායු දූෂණය ඉතා විශාල ලෙසින් අඩු වී ඇති බව ඇමරිකාවේ NASA ආයතනය මගින් නිකුත් කර ඇති චන්ද්‍රිකා ඡායාරූප අනුව පෙනෙයි.

මෙසේ අඩු වී ඇත්තේ වායුගෝලයේ පවත්නා නයිට‍්‍රජන් ඩයෝකසයිඞ් වායු මට්ටමයි. එම වායුව වමෝචනය වන්නේ ප‍්‍රධාන වශයෙන්ම රථවාහනවලින් හා කර්මාන්තශාලාවලිනි. චීනයේ මේ වායුවේ මට්ටමෙහි අඩුවීමක් මුලින්ම වූහාන් ප‍්‍රදේශයේ දැකිය හැකි වූ අතර, පසුව එරට සෙසු නගරවල ඒ හා සමාන තත්ත්වයක් දැකිය හැකි විය. වූහාන් යනු කොරෝනා වෛරසයේ ව්‍යෘප්තිය ආරම්භ වූ ප‍්‍රදේශයයි.

සාමාන්‍යයෙන් චීනයේ චන්ද්‍ර වර්ෂය උදාවීමත් සමඟ වායුගෝලයේ මෙම වායුවේ සාන්ද්‍රණය අඩු වේ. එහෙත් ඒ උත්සවවල අවසානයත් සමඟ යළිත් වායු දූෂණය ඉහළ යයි. මේ පිළිබඳව වැඩිදුර තහවුරු කරගැනීම සඳහා එම විද්‍යාඥයෝ මේ වර්ෂයේ පැවති තත්ත්වය සමඟ 2019 දී මුල් මාස දෙකේදී පැවති තත්ත්වය සංසන්දනය කළහ. එහිදී පෙනීගොස් ඇත්තේ, උත්සව අවසානයත් සමඟ 2019 වර්ෂයේ දී නයිට‍්‍රජන් ඩයොක්සයිඞ් මට්ටම ඉහළ ගිය නමුත් 2020 වර්ෂයේදී එසේ ඉහළ නොගිය බවයි.

මේ ආකාරයෙන් වායු දූෂණය අඩුවීම සඳහා හේතු වී ඇති එක් කරුණක් වන්නේ චීනයේ ආර්ථික කටයුතු ක‍්‍රමයෙන් අඩු වීම බව භ්ී් ආයතනයේ අදහසයි. ඒ චීනය පුරා කොරෝනා වෛරසය ව්‍යාප්ත වීමත් සමඟ ප‍්‍රවාහනය හා කම්හල් ඇතුළුව ව්‍යාපාර කටයුතු සීමා කිරීමට පියවර ගැනීම හා මිනිසුන් නිරෝධායනය වෙත යොමු කිරීම සිදු විය. වෛරසයේ ව්‍යාප්තිය අඩාල කිරීමේ අරමුණින් සිදුකරන මේ කටයුතු හා සමගාමීව වායු දූෂණයේ අඩු වීම ද සිදු වී ඇත.

එක් තනි සිදුවීමක් නිසා, විශාල ප‍්‍රදේශයක වායු දූෂණයේ මෙතරම් විශාල වෙනස්කමක් ඇති වීම ඉතා දුර්ලභ සිදුවීමක් බව විද්‍යාඥයින්ගේ අදහස වෙයි. මීට පෙර 2008 වර්ෂයේ පැවැති ආර්ථික අර්බුදය අවස්ථාවේදී මෙවැනි අඩුවීමක් දැකිය හැකි වී ඇතත් එය මීට වඩා ක‍්‍රමයෙන් හා සෙමින් සිදුවූවක් බව පෙන්වා දී තිබේ.