ආක්ටික් රැකගැනීමට වූ එකඟතාවය දේශගුණ සටනට බලාපොරොත්තුවක්ද?

ජගත් පරිසර පුවත් 212 - 17.05.2017

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, පි. 3, 17.05.2017 (Vidusara)

ආක්ටික් ප‍්‍රදේශය සම්බන්ධව පසුගියදා පැවැත්වුණු සමුළුවකදී ඊට සම්බන්ධ රටවල් විසින් නව එකඟතාවයකට අත්සන් කර තිබේ. ආක්ටික් සභාව (Arctic Council) නම් රටවල් අටකින් යුක්ත මේ කණ්ඩායමට ආක්ටික් ප‍්‍රදේශයට මායිම්ව පිහිටි රටවල් අටක් අයත් වේ. දේශගුණ වෙනස් වීම නිසා මෙන්ම තවත් කරුණු ගණනාවකින් බරපතළ ලෙස පීඩාවට පත්ව ඇති ආක්ටික් කලාපය ආරක්ෂා කරගැනීමට සාමූහිකව කටයුතු කිරීම මේ කණ්ඩායමේ අරමුණයි.

එහිදී අදාළ රටවල් එකඟ වූ කරුණු අතර දිගුකාලීන හරිතාගාර වායු විමෝචන හා කෙටිකාලීනව බලපාන වායු දූෂක කඩිනමින් සීමා කිරීම සඳහා ලෝකය කටයුතු කිරීමේ වැදගත්කම පිළිගෙන තිබීම වැදගත් කරුණකි. පැරිස් ගිවිසුම ක‍්‍රියාත්මක වීම සම්බන්ධවද සඳහන් කර ඇතත් එය එතරම් ප‍්‍රබල අදහසක් ජනිත නොකරන්නකි. මේ එකඟතාවයට ඇමරිකාවට එකඟව අත්සන් තැබීම වැදගත් සිදුවීමකි.

කෙසේ වෙතත්, මේ සමුළුවේදී ඇමරිකානු රාජ්‍යලේකම්වරයා පවසා ඇති පරිදි ඉදිරියේදී ඇමරිකාව ගනු ලබන්නේ ඇමරිකාවට වැදගත් හා නිවැරදි වන තීරණයකි. දේශගුණ වෙනස් වීම සම්බන්ධව කටයුතු කළ යුතු ආකාරය ගැන ඇමරිකානු රජය මේ වන විට සමාලෝචනය කරමින් සිටින බව පවසා ඇති ඔහු එ් පිළිබඳ තීරණයක් ගැනීමට හදිසි නොවන බවක්ද පවසා ඇත.

ඉහත සඳහන් එකඟතාවයට ඇමරිකාවද අත්සන් කිරීම සුභවාදී ප‍්‍රවණතාවයක් සේ ඇතැම් කොටස් විසින් දක්වා ඇත. ඇමරිකානු නියෝජිතයන් උක්ත එකඟතාවට සම්බන්ධ වීම නිසා පැරිස් ගිවිසුම ක‍්‍රියාත්මක කිරීම සඳහා ද ඉදිරියේදී ඇමරිකාවේ සහාය ලැබෙනු ඇතැයි බලාපොරොත්තු පළ වී තිබේ. එහෙත් මෙපමණකින් වර්තමාන ඇමරිකානු රජයේ දේශගුණ ප‍්‍රතිපත්ති වෙනස් වනු ඇතැයි සිතීමට හදිසි විය යුතු නැත. අනෙක් අතට ඇමරිකාවෙන් වාර්තා වන පරිදිද තත්ත්වය තවමත් එතරම් සුභවාදී නොවේ.

චීනයේ වායු දූෂණය ඉහළ යෑමට දූවිලි අඩු වීමත් හේතු වේ

ජගත් පරිසර පුවත් 212 - 17.05.2017

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, පි. 3, 17.05.2017 (Vidusara)

සාමාන්‍යයෙන් ගැටලූවක් සේ සලකන වාතයේ අඩංගු දූවිලි ප‍්‍රමාණය අඩු වීම නිසා නැගෙනහිර දිග චීනයේ වායු දූෂණය ඉහළ යන බව පසුගියදා ප‍්‍රකාශයට පත් වූ අධ්‍යයනයකින් හෙළි වී තිබේ.

එය සිදුවන ආකාරය පැහැදිලි කර ඇත්තේ වසර 150ක කාලයක් තිස්සේ කලාපයේ සුළං හා දූවිලි ව්‍යාප්ත වන රටාව පිළිබඳ ආකෘති භාවිත කරමින් සිදුකරන ලද අධ්‍යයනයකිනි. එහිදී හෙළි වී ඇති පරිදි ගෝබි කාන්තාරයෙන් ස්වාභාවිකව නිකුත්වන දූවිලි මේ තත්ත්වය සඳහා වඩාත් හේතු වේ.

මේ අනුව වාතයේ අඩංගු දූවිලි ප‍්‍රමාණය අඩු වන විට වැඩි සූර්යාලෝකයක් භූමිය මතට පතිත වීමෙන් භූමියේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යයි. මේ ප‍්‍රදේශයේ සුළං ඇති වීම සඳහා භූමියේ උෂ්ණත්වය හා සාගර උෂ්ණත්වය අතර වෙනස බලපායි. අඩු දූවිලි සහිත තත්ත්වයක් තුළ භූමියේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම නිසා මුහුද හා භූමිය අතර උෂ්ණත්ව වෙනස අඩු වේ. ඒ නිසා ඇති වන සුළගේ ප‍්‍රබලතාවය අඩු වේ. එහි ප‍්‍රතිඵලය වන්නේ වාතයේ පවත්නා වායු දූෂක සුළං මගින් බැහැර නොගොස් එම ප‍්‍රදේශවලම රැුඳී පැවතීමය. මේ තත්ත්වය නිසා ප‍්‍රදේශයේ වායු දූෂණය තවදුරටත් ඉහළ යයි.

මේ අධ්‍යයනයේදී හෙළි වී ඇති ආකාරයට අඩු වූදූවිලි මට්ටම නිසා මිනිසුන් විසින් නිපදවනු ලබන වායු දූෂක සාන්ද්‍රණය 13%කින් පමණ ඉහළ යා හැකිය. චීනය වායු දූෂණයෙන් තදින් බැට කන රටක් බැවින් මේ තත්ත්වය සැලකිය යුතු කරුණකි. විශේෂයෙන් එරට නාගරික ප‍්‍රදේශවල මේ තත්ත්වය උග‍්‍ර වේ. ඊට හේතුව වන්නේ ගල් අඟුරු බලාගාර හා කර්මාන්තශාලාවලින් නිකුත්වන වායු දූෂක වේ. (මූලාශ‍්‍රය: Nature Communications, DOI: 10.1038/ncomms15333)

නියෝනිකොටිනොයිඩ වන බඹරුන්ටත් බලපායි

ජගත් පරිසර පුවත් 211 - 10.05.2017

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, පි. 3, 10.05.2017 (Vidusara)

ආන්දෝලනයට ලක්ව ඇති නියෝනිකොටිනොයිඩ කාණ්ඩයේ පළිබෝධ නාශකයක් ගොවි බිම් ආශ‍්‍රිතව ආහාර ලබාගන්නා වන බඹරුන්ටද (bumble bee) බලපාන බව කැනඩාවේ සිදු කළ පර්යේෂණයකින් පෙන්වාදී තිබේ.

මේ අනුව තයොමෙතොක්ෂෑම් (Thiamethoxam) නම් පළිබෝධනාශකය වන බඹර විශේෂ හතරක රැුජිනගේ බිත්තර වර්ධනය සඳහා බලපාන බව සොයාගෙන ඇත. ශිශිරතරණයෙන් පසු වසන්ත ඍතුවේදී බඹර ගහනවල බිත්තර දැමීමට සූදානම් වන රැුජිනන් අදාළ පළිබෝධනාශකයට නිරාවරණය වීමේදී ඇති වන තත්ත්වය මෙහිදී අවධානයට ලක්ව ඇත. පරිසරයේ පරාග හා මල්පැණිවල දැකිය හැකි මට්ටමට සමාන පළිබෝධනාශක සාන්ද්‍රණයක් සහිත පැණිවලින් පෝෂණය කරන ලද බඹර රැුජිනන් පසුව පරීක්ෂා කළ අවස්ථාවේදී ප‍්‍රමාණයෙන් කුඩා හා වර්ධනයෙන් බාල වූ බිත්තර දැමූ බව හෙළි විය. පළිබෝධනාශක මිශ‍්‍ර පැණි ආහාරයට නොගත් බඹර රැුජිනන්ගේ එවැනි තත්ත්වයක් දැකිය හැකි වී නැත.

රැජින බිත්තර දමනු ලබන්නේ එ්වා සම්පූර්ණයෙන් වර්ධනය වූ අවස්ථාවේදී වන බැවින් මේ තත්ත්වය නිසා බිත්තර දැමීමේ වේගය අඩු වේ. එම තත්ත්වය අදාළ බඹර ජනපදයේ වර්ධනයට බලපෑම් කරයි. එසේම විශේෂ දෙකක පළිබෝධනාශකයට නිරාවරණය වූ රැුජිනන් විසින් මල්පැණි ආහාරයට ගැනීමද අඩු කර තිබේ. විiාඥයන් විශ්වාස කරන්නේ පළිබෝධනාශකවල බලපෑම පාලනය කිරීමට බඹර රැුජිනන්ගේ පරිවෘත්තීය ක‍්‍රියාකාරකම් සිදුවීම නිසා බිත්තර වර්ධනය සඳහා අවශ්‍ය ශක්තිය අඩු වී ඇති බවයි.

මී මැස්සන්ට නියෝනිකොටිනොයිඩවලින් වන බලපෑම නිසා රටවල් ගණනාවක් එම කාණ්ඩයේ පළිබෝධනාශක භාවිතය සීමා කර තිබේ. තවත් රටවල් මේවා භාවිතය ක‍්‍රමයෙන් අවසන් කිරීමටද පියවර ගෙන ඇත. (මූලාශ‍්‍රය: Proceedings of the Royal Society B, DOI: 10.1098/rspb.2017.0123)

උණුසුම ඉහළ යෑමේ වේගය අඩු වීම දේශගුණ පුරෝකථනවලට බලපෑමක් නැහැ

ජගත් පරිසර පුවත් 211 - 10.05.2017

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, පි. 3, 10.05.2017 (Vidusara)

ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑමේ වාර්ෂික වේගය මෑත වසර පහළොවකට ආසන්න කාලයේදී මදක් අඩු වී තිබීමට බලපා ඇති හේතු හා ඒ නිසා ඇති වී තිබෙන තත්ත්වය සම්බන්ධව බොහෝ කරුණු මෑත කාලයේදී සාකච්ඡුා වී ඇත. මේ සිදුවීම මත පදනම්ව දේශගුණ වෙනස් වීම බරපතළ නොවන බව හා එය මානව බලපෑමෙන් හටගත්තක් නොව ස්වාභාවික විචල්‍යතාවයක් බව පෙන්වීමටද ඇතැම් පිරිස් උත්සාහ දරා ඇත.

එහෙත් මේ පිළිබඳව සිදුකරන ලද, පසුගියදා පළ වූ නව අධ්‍යයනයකින් පෙන්වා දී ඇත්තේ මෙසේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑමේ වේගය අඩු වුවද එමගින් මේ වන විට ප‍්‍රකාශිත දිගුකාලීන දේශගුණ පුරෝකථනවලට බලපෑමක් සිදු නොවන බවයි. 1998-2012 අතර කාලයේදී ඇති වූ මේ තත්ත්වය සම්බන්ධව දීර්ඝව අධ්‍යයනය කර ඇති පර්යේෂකයන් පෙන්වා දෙන්නේ නිරීක්ෂණය කර ඇති කරුණු හා දේශගුණ ආකෘති මගින් සිදු කර ඇති පුරෝකථන අතර අර්ථවත් අපගමනයක් නොමැති බවයි. එ් අනුව සහ මෑතකදී අනාවරණය වී ඇති නව දත්ත අනුව දිගු කාලීන දේශගුණ වෙනස් වීම සඳහා මානව බලපෑම හේතුවන බව වෙනදාටත් වඩා විශ්වාස කළ හැකිය.
මේ අනුව, මෑත කාලයේදී උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑමේ වේගය අඩු වීමෙන් අදහස් වන්නේ දේශගුණ වෙනස් වීම නැවතී ඇති බව හා හරිතාගාර වායු විමෝචනවල බලපෑම අඩු වීම ආදි වශයෙන් සංශයවාදීන් විසින් ගෙන ආ අදහස් මේ අනුව යළිත් වරක් තීරණාත්මක ලෙස ප‍්‍රතික්ෂේප වී තිබේ. (මූලාශ‍්‍රය: Nature, DOI: 10.1038/nature22315)

වඳවීමේ අවදානම අව තක්සේරු කරලා

ජගත් පරිසර පුවත් 210 - 03.05.2017

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, පි. 3, 03.05.2017 (Vidusara)

වඳවී යෑමේ අවදානමට ලක් වූයේ යැයි සිතන ජීවී විශේෂ ප‍්‍රමාණය මෙතෙක් සිතුවාට වඩා ඉහළ විය හැකි බව අධ්‍යයනයකින් පෙන්වාදී තිබේ. ඊට හේතුව ජීවීන් වඳවී යාමේ අවදානම අව තක්සේරුකිරීමයි.

වඳවී යෑමේ තර්ජනයේ මට්ටම පිළිබඳව තීරණය කිරීම සඳහා විiඥයින් විසින් යොදාගන්නා ජීවී විශේෂයක භූගෝලීය ව්‍යාප්තිය දක්වන ලෝක සංරක්ෂණ සංගමයේ (IUCN) සිතියම්වල ගැටලූ පැවතීම ඊට හේතු වන බව එම පර්යේෂකයන්ගේ අදහසයි. ඔවුන්ට අනුව මේ සිතියම්වලින් ජීවී විශේෂවලට පැවතිය හැකි වාසස්ථාන ප‍්‍රමාණය පිළිබඳව අධිතක්සේරු කර ඇත. එයට හේතුව ජීවී විශේෂවල වාසය සඳහා නොසුදුසු ප‍්‍රදේශද එ්වාට ඇතුළත් වීමය. එහි ප‍්‍රතිඵලය ලෙස ගහනයේ ප‍්‍රමාණය අධිතක්සේරු වන අතර, තර්ජනයේ ස්වාභාවය අවතක්සේරු වේ.

මේ සඳහා ඔවුන් ඉන්දියාවේ වෙස්ටර්න් ඝාට්ස් කඳු ප‍්‍රදේශයේ වාසය කරන විවිධ මට්ටමේ තර්ජනයක් ඇති පක්ෂි විශේෂ 18ක ව්‍යාප්තිය සඳහා සකස් කර ඇති IUCN සිතියම් නිවැරදිද යන්න අධ්‍යයනය කර ඇත. එ් සඳහා පක්ෂි නිරීක්ෂණය පිළිබඳ මහජන විiා දැනුම හා එම ප‍්‍රදේශ පිළිබඳ භූගෝලීය හා පාරිසරික දත්ත යොදා ගනිමින් එම පක්ෂින් සඳහා නව භූගෝලීය ව්‍යාප්තියක් නිර්මාණය කිරීමට ඔවුන් සමත්ව ඇත. එහිදී හෙළිව ඇත්තේ ඉන් පක්ෂීන් 17ක් සඳහා සකස් කර ඇති IUCN සිතියම්වල අයෝග්‍ය වාසස්ථාන විශාල ප‍්‍රමාණයක් ඇතුළත් වන බවයි. එ් නිසා ඔවුන්ගේ ව්‍යාප්තිය අධිතක්සේරු කර ඇත. එම පක්ෂි විශේෂ 18න් 10කගේ තර්ජිත මට්ටම ඉහළ නැංවිය යුතු බව ඔවුන්ගේ අදහස වේ.

මේ ක‍්‍රමවේදය යොදාගනිමින් ලෝකයේ ජීවී විශේෂවල ව්‍යාප්තිය හා වඳවීමේ තර්ජනයේ මට්ටම සංශෝධනය කළ හැකි බව මේ පර්යේෂකයන්ගේ අදහස වේ.

(මූලාශ‍්‍රය: Biological Conservation, DOI: 10.1016/j.biocon.2017.03.019)

කාබන් ඩයොක්සයිඞ් සාන්ද්‍රණය 410 ppm අගය ඉක්මවයි

ජගත් පරිසර පුවත් 210 - 03.05.2017

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, පි. 3, 03.05.2017 (Vidusara)

පෘථිවි වායුගෝලයේ කාබන් ඩයොක්සයිඞ් සාන්ද්‍රණය පසුගියදා ප‍්‍රථම වතාවට මිලියනයකට කොටස් 410 අගය ඉක්මවා ගොස් තිබේ. 410.28 ppm වූ එම අගය වාර්තා වී ඇත්තේ හවායිහි මොනා ලෝආ නම් නීරීක්ෂණාගාරයෙනි. මේ අගය මාර්තු හෝ අපේ‍්‍රල් මාසයේදී වාර්තා වනු ඇති බවක් මීට පෙර බි‍්‍රතාන්‍ය කාලගුණ කාර්යාලයද පෙන්වා දී තිබිණි. පෘථිවියේ කාබන් ඩයොක්සයිඞ් සාන්ද්‍රණය අඛණ්ඩව වර්ධනය වෙමින් පවත්නා බව මේ අනුව පැහැදිලිව පෙනේ.

මෙම වායුවේ සාන්ද්‍රණය මුල් වරට 400 ppm අගය ඉක්මවූයේ 2013 වර්ෂයේදීය. මේ වන විට එය සාමාන්‍ය අගයයක් බවට පත්වී තිබේ. එම අගය පසුකර වසර කිහිපයක් ඇතුළත 410 අගයට ළ`ගා වීම අවධානය යොමු කළ යුතු කරුණක් බව විiාඥයින්ගේ අදහස වේ. මෑත කාලයේදී වාර්තා වූ කාබන් ඩයොක්සයිඞ් මට්ටමේ ඉහළ යෑම සඳහා පැවැති එල් නිනෝ වැනි ස්වාභාවික සාධකවලද යම් බලපෑමක් ඇති බව පෙන්වාදී තිබේ. එහෙත් එ් සඳහා වැඩි දායකත්වයක් සපයන්නේ මිනිසුන් විසින් සිදුකරන කාබන් ඩයොක්සයිඞ් විමෝචනය බවට තවදුරටත් සැකයක් නොමැත.

මෙහි ඇති තවත් වැදගත් කරුණ වන්නේ ලෝකයේ වායුගෝලයේ කාබන් ඩයොක්සයිඞ් සාන්ද්‍රණය වසර මිලියන ගණනක කාලයකින් ඉහත අගය ඉක්මවා නොතිබීමයි. මේ අනුව අනාගතයේ ලෝක දේශගුණයේ බරපතළ වෙනස් වීම් වැළැක්වීමට නම් හරිතාගාර වායු විමෝචන පාලනය කිරීම සඳහා කඩිනම් හා සාර්ථක පියවරක් ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය වේ. පසුගියදා ඇමරිකාවේ ජාතික සාගරික හා වායුගෝලීය පරිපාලනය (NOAA) පවසා තිබූ ආකාරයට මේ වර්ෂයේ ජනවාරි සිට මාර්තු දක්වා ගත වී ඇති වර්ෂය ලෝකයේ වාර්තා වී ඇති දෙවැනි උණුසුම්ම කාර්තුව වේ. එය දෙවැනි වන්නේ 2016 වර්ෂයේ අගයට පමණි.

විද්‍යාව වෙනුවෙන් මිහිතල දිනයේ දී වීදි බැසීම

ජගත් පරිසර පුවත් 209

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, පි. 3, 26.04.2017 (Vidusara)

පසුගිය සෙනසුරාදා (අප්‍රේල් 22) දිනට යෙදුණු මිහිතල දිනයේ දී එක්‌ සුවිශේෂ කටයුත්තක්‌ සංවිධානය කර තිබිණි. ඒ සමස්‌තයක්‌ ලෙස විෆාව සම්බන්ධව අනුගමනය කරනු ලබන නිෂේධනීය ප්‍රත්පත්තිවලට විරෝධය දක්‌වමින් හා විද්‍යාවේ කාර්යභාරය හුවා දක්‌වමින් සිදුකරන ලද පා ගමන් හා රැළිවලින් යුක්‌ත විරෝධතා ව්‍යාපාරයකි. එහි සංවිධායකයන් මේ විරෝධතාවේ කිසිදු පක්‌ෂාග්‍රාහී බවක්‌ නොමැති බව දක්‌වා ඇතත්, මේ විරෝධතාව ආරම්භ වූයේ මේ වර්ෂයේ ජනවාරි මාසයේ දී ඇමෙරිකානු ජනාධිපති ධූරයට පත් ඩොනල්ඩ් ට්‍රම්ප් අනුගමනය කරන ප්‍රතිපත්තිවලට එරෙහි ව ය. විශේෂයෙන් ඔහු දේශගුණ වෙනස්‌ වීම හා පොදුවේ විද්‍යාව සම්බන්ධව අනුගමනය කරන ප්‍රතිපත්තිවලට එරෙහි ව දියත් කරන ලද්දකි.

'විද්‍යාව සඳහා පා නගමු' (March for Science) යන මැයෙන් සංවිධානය කරන ලද මේ විරෝධතා ව්‍යාපාරයේ ප්‍රධාන විරෝධතාව පැවත්වුනේ ඇමෙරිකාවේ අගනුවර වූ වොෂින්ටන් නගරයේ දී ය. මේ හැර ඇමෙරිකානු නගර ගණනාවක්‌ ඇතුළු ලෝකය පුරා නගර හය සියයකට ආසන්න ප්‍රමාණයක මෙවැනි විරෝධතා ව්‍යාපාර පවත්වන ලදි. මේ විරෝධතා සඳහා දහස්‌ ගණනක්‌ විද්‍යාඥයන් මෙන්ම විද්‍යාවට ලැදි සාමාන්‍ය ජනතාව සහභාගි වී තිබීම විශේෂත්වයකි. විද්‍යාව වෙනුවෙන් පෙනී සිටිමින් විද්‍යාත්මක දැනුමට එරෙහි වූවන්ට විරුද්ධ විරෝධතා පුවරු මේවායේ දී දැකගත හැකි විය.

විද්‍යාව වෙනුවෙන් වූ මේ ව්‍යාපාරය ආරම්භ වූයේ ඇමෙරිකානු ජනාධිපතිවරයා විසින් සිදු කරන ලද ප්‍රකාශ හා ගත් පියවර සමග ය. විශේෂයෙන් දේශගුණ වෙනස්‌ වීම පිළිබඳව හා විද්‍යාත්මක පර්යේෂණ හා දැනුම පිළිබඳ ට්‍රම්ප් පාලනය විසින් ගනු ලැබූ පියවර හා අනතුරු හැගවීම් හමුවේ මේ ව්‍යාපාරය ආරම්භ විය. ඒ සඳහා ජගත් මට්‌ටමෙන් සහයෝගය ලැබිණි. ඒ සමස්‌තයක්‌ ලෙස, ජගත් මට්‌ටමින් විද්‍යාවට එරෙහිව ඇති දේශපාලනමය පීඩනයට එරෙහි ව ය.

මේ පා ගමනේ සංවිධායකයන් ඒ සඳහා තෝරාගත්තේ මිහිතල දිනයයි. 1970 වර්ෂයේ අප්‍රේල් 22 දින ඇමෙරිකාවේ පැවැති අධික පරිසර දූෂණයට එරෙහි ව රට පුරා එල්ල වූ ජනතා විරෝධයක්‌ මිහිතල දිනයේ ආරම්භය වේ.

http://www.vidusara.com/2017/04/26/news2.html