උෂ්ණත්වය ඉහළම වර්ෂය 2020 වේද?

ජගත් පරිසර පුවත් 358 - 06.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 06.05.2020, පි. 7 (Vidusara Online)

http://www.vidusara.com/2020/05/06/feature6.html

උෂ්ණත්වය මැනීම ආරම්භ කළ පසුව වාර්තා වන ඉහළම උෂ්ණත්වය ඇති වර්ෂය 2020 වීමට 50%ත් 75%ත් අතර අවස්ථාවක් ඇති බව ආයතන කීපයක විද්‍යාඥයෝ ප්‍රකාශ කරති. ‌කොරෝනා වයිරසය මගින් වායු දූෂණය අඩු කර ඇතත්, ලෝකය සිසිල් කිරීමට හේතුවන කිසිදු ක්‍රියාවක් ඒ නිසා ඇති වී නොමැත. ඒ සඳ හාදිගු කාලීන හා වඩා දැඩි පියවර අවශ්‍ය බව ඔවුන්ගේ අදහස වෙයි.

මේ වර්ෂයේ ජනවාරි මාසයේ සිට ගත වූ කාලයේදී ලෝකයේ උෂ්ණත්ව වාර්තා බිඳ වැටී ඇත. එල් නිනෝ තත්ත්වයක් නොමැතිව මෙසේ අධික උෂ්ණත්වයක් පැවතීම විද්‍යාඥයන් අතර යම් විස්මයක් ඇති කර තිබෙයි. මේ තත්ත්වය අනුව 2020 වර්ෂය වැඩිම උෂ්ණත්වය පවත්නා වර්ෂය බවට ආයතන තුනක් පෙන්වා දී ඇත. ඒ සඳහා 75%ක අවස්ථාවක් ඇති බව පවසන්නේ ඇමරිකාවේ ජාතික සාගරික හා වායුගෝලීය පරිපාලනය (NOAA) නම් ආයතනයයි. ඇමරිකාවේ NASA ආයතනයට සම්බන්ධ, අභ්‍යවකාශ අධ්‍යයන සඳහා වූ ගොඩාඩ් ආයතනයේ අධ්‍යක්ෂවරයාගේ ගණනය කිරීම් අනුව මේ වර්ෂයේ උෂ්ණත්වය වාර්තා අතරට ඒමට 60%ක පමණ අවස්ථාවක් පවතී. කෙසේ වෙතත්, බ්‍රිතාන්‍යයේ කාලගුණ කාර්යාලය (Met Office) පවසන්නේ 2020 දී නව උෂ්ණත්ව වාර්තාවක් ඇතිවීමට ඇත්තේ 50%ක අවස්ථාවක් පමණක් බවයි.

මේ අදහස් අනුව පෙනෙන්නේ 2020 වර්ෂයේ ලෝකයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය වාර්තාගත අගයක් ගත හැකි බවයි. එය ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යන ප්‍රවණතාවට සාධකයකි. ලෝකයේ මෙතෙක් වාර්තා වූ ඉහළම උෂ්ණත්වය පැවති වර්ෂය වූයේ 2016 වර්ෂයයි. එහෙත් ඒ වර්ෂයේ මුල එල් නිනෝ තත්ත්වයක් ද පැවතියේය.

සාගරයේ ඉහළම ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් සාන්ද්‍රණය මධ්‍යධරණී මුහුදේ

ජගත් පරිසර පුවත් 358 - 06.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 06.05.2020, පි. 7 (Vidusara Online)

http://www.vidusara.com/2020/05/06/feature6.html


සාගර පත්ලෙන් මෙතෙක් වාර්තා වූ ඉහළම ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් සාන්ද්‍රණය මධ්‍යධරණී මුහුදේ පත්ලෙන් සොයාගෙන ඇති බව පසුගියදා වාර්තා විය. ඉතාලියට නුදුරු ප්‍රදේශයක මධ්‍යධරණී මුහුදෙන් ලබාගත් තැන්පතුවලින් මේ ඉහළ ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් සාන්ද්‍රණය වාර්තා වී ඇත. එය වර්ග මීටරයකට ප්ලාස්ටික් කොටස් මිලියන 1.9ක පමණ වාර්තාගත අගයකි. ඇඳුම් හා විවිධ කෘත්‍රිම රෙදිපිළිවලින් ලැබුණු ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් අංශු මෙන්ම වෙනත් ප්ලාස්ටික් ද්‍රව්‍ය කැඩී බිඳී සැකසුණු ක්ෂුද්‍ර ප්ලාස්ටික් කොටස් ද මීට ඇතුළත්ය.

ගොඩබිම සිට මෙන්ම නැව් ආදියෙන්ද බැහැර වන ප්ලාස්ටික් සාගර ප්‍රවාහ මගින් සාගරයේ ඇතැම් තැන්වල ක්ෂුද්‍රප්ලාස්ටික් ලෙස එක්රැස් වේ. සාගර ප්‍රවාහ මගින් ප්ලාස්ටික් කොටස් ගසාගෙන ගොස් තැන්පත් වන්නේ සාගරය පත්ලේ වැලි කඳු හැදෙන ආකාරයටම බව කියවෙයි. එවැනි ස්ථාන කිලෝමීටර් ගණන් දිගු විය හැකි සේම මීටර් ගණනාවක් උස් වූ තැන්පතු විය හැකිය. එවැන්නක කුඩා ප්‍රමාණයේ විවිධ අංශු විශාල ප්‍රමාණවලින් ඇති අතර, එවැනි තැනක ක්ෂුද් ප්ලාස්ටික් ද තැන්පත් වෙයි. මේ ස්ථාන ගැඹුරු මුහුදේ දැකිය හැකි දොරු () කැන්යොන් හා අගල් වැනි ස්ථානවල රැස්වේ. මේවා සමහරක් සාගර පත්ලේ ජෛව විවිධත්වය සම්බන්ධයෙන් වැදගත් ස්ථාන වන අතර, දැන් ප්ලාස්ටික් සම්බන්ධයෙන් ද වැදගත් ස්ථාන වී ඇත.

මීට පෙර සාගරයේ මතුපිට දැකිය හැකි ප්ලාස්ටික් පිළිබදව ලෝකයේ වැඩි අවධානයක් ‌යොමු වී තිබිණි. ඒ ප්‍රමාණය සාගරයට එක්වන ප්ලාස්ටික් ප්‍රමාණය හා සංසන්දනය කරන විට සැලකිය යුතු තරම් අඩු ප්‍රමාණයකි. එවිට ඉතිරි ප්ලාස්ටික් ඇත්තේ කොතැනකද යන්න ගැටලුවක් විය. (මූලාහ්‍රය - Science, DOI: 10.1126/science.aba5899)

කොරෝනා නිසා ජීවිත බේරෙන්නත් පුළුවන්!

ජගත් පරිසර පුවත් 358 - 06.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 06.05.2020, පි. 7 (Vidusara Online)

http://www.vidusara.com/2020/05/06/feature6.html


නව්‍ය කොරෝනා වසංගතයේ ව්‍යාප්තිය හමුවේ ලෝකයේ බොහෝ රටවල ගමනාගමන හා කර්මාන්ත සීමා විය. ඒ නිසා වාතයේ ගුණාත්මත තත්ත්වය ඉහළ ගොස් ඇත. මාර්ගවල රථවාහන ධාවනය හා කර්මාන්ත අක්‍රිය වීම නිසා යුරෝපයේ ගල් අඟුරු භාවිතය 37%කින් ද, තෙල් භාවිතය තුනෙන් එකකින් ද අඩු වී ඇත. ඒ නිසා වාතයේ සිදුව තිබෙන වෙනස්කම් පසුගිය වර්ෂයේ මේ කාලයේදී පැවති තත්ත්වය හා සංසන්දනය කිරීමේදී හෙළි වි තිබෙයි. ඒ අනුව, ගතවූ මාසයක පමණ කාලයේදී වාතයේ නයිට්‍රජන් ඩයොක්සයිඩ් මට්ටම 40%කින් පමණ ද කුඩා ප්‍රමාණයේ අංශුමය ද්‍රව්‍ය (PM2.5) ප්‍රමාණය 10%කින් ද සාමාන්‍යයෙන් අඩු වී තිබෙයි.

මේ ප්‍රධාන වායු දූෂක නිසා යුරෝපයේ වාර්ෂිකව ඇති වන මරණ ප්‍රමාණය 470000ක් පමණ වෙයි. ගත වූ මාසයේ සිදු වූ පෙර කී වායු දූෂක අඩු වීම නිසා ඒ මිනිසුන් 7000ත් 20000ත් අතර ප්‍රමාණයක් (සාමාන්‍ය අගය 11000ක්) මරණයෙන් බේරාගැනීමට හැකි වනු ඇත. වැඩිම මරණ ප්‍රමාණයක් වළක්වා ගත හැක්කේ ජර්මනියේය. දෙවැන්න බ්‍රිතාන්‍යයේය. රෝග වශයෙන් ගත් විට ඒ අය‌ගෙන් 40%ක්ම හෘද රෝග නිසා මරණයට පත්විය හැකිව තිබූ අයයි. තවත් 17%ක් ශ්වසන රෝග නිසා මියයෑමට ඉඩ තිබූ අයයි. එසේම මේ හේතුවෙන් ඇදුම සෑදෙන ළමුන් ගණන 6000කින් පමණ අඩු වීම, හදිසි ප්‍රතිකාර ලබාගැනීම සඳහා පැමිණීම් 1900කින් අඩු විම, අඩුමාසයෙන් සිදුවන දරු උපත් 600ක් පමණ අඩු වීම ඇති බව සඳහන් වෙයි.

ලේකයේ සෙසු ප්‍රදේශ හා ගමනාගමන සීමා සිදුව ඇති මුළු කාලය ද සැලකූ විට මේ ප්‍රමාණය මීට වඩා ඉහළ යා හැකිය. එහෙත් නව්‍ය කොරෝනා වසංගතය නිසා ඇති වී තිබෙන මරණ ප්‍රමාණය වඩාත් බරපතළය. එබැවින් මෙම අධ්‍යයනයෙන් පෙනෙන වැදගත්ම දේ වන්නේ වාතය පිරිසිදුව තබා ගැනීම කෙතරම් වැදගත් ද යන්නය. ඒ සඳහා ගත හැකි පියවර කොරෝනා වසංගතය තුනී වී ගිය පසු ද ගත හැකිය. (ඹූලාශ්‍රය - Centre for Research on Energy and Clean Air, www.energyandcleanair.org)

පොදු ප්‍රවාහනයෙන් ජනතාව ඈත්වන හැඩ!

ජගත් පරිසර පුවත් 358 - 06.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 06.05.2020, පි. 3 (Vidusara Online)

http://www.vidusara.com/2020/05/06/feature6.html

නව්‍ය කොරෝනා වයිරස වසංගතය සමය අවසන්ව බ්‍රිතාන්‍ය ජන ජීවිතය සාමාන්‍ය තත්ත්වයට පත් වූ පසුව පොදු ප්‍රවාහනය යොදාගන්නා පිරිස 20%කින් පමණ අඩු විය හැකි බව එරට සිදු කළ සමීක්ෂණයකින් හෙළි වී තිබෙයි. මේ වන විට ඇති ලොක්ඩවුන් තත්ත්වය හමාර වූ පසු ජනතාව නැවත රාජකාරි සඳහා ගමන් කරන ආකාරය ගැන මෙහිදී අවධානය යොමු කර ඇත.

ලන්ඩනයේ බස් රථ හා උමං දුම්රිය භාවිත කරන මගීන්ගේ ප්‍රමාණය, කොරෝනා රෝගය ව්‍යාප්තවීමට පෙර ඒවා භාවිත කළ මගීන් ගණනට වඩා 40%කින් පමණ ද, දුම්රිය භාවිත කරන මගීන් ගණන 27%කින් පමණ ද, අඩු විය හැකි බව මෙහි දී හෙළි වී ඇත.

මේ තත්ත්වය හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩු කිරීම සඳහා ඉලක්ක සහිතව කටයුතු කරන එරටට සුබදායී පුවතක් නොවේ. එයට හේතුව මෙසේ පොදු ප්‍රවාහනයෙන් බැහැරවන පිරිස් පුද්ගලික වාහන භාවිත කළහොත් එය හරිතාගාර වායු විමෝචන ඉහළ යෑමට හේතුවන නිසාය. මේ තත්ත්වය පොදු ප්‍රවාහන සේවා පවත්වන ආයතනවලට ද අභියෝගක් විය හැකිය. ඒ ඒවායේ දැනට ඇති ආදායම අඩු විය හැකි නිසාය. 

කෙසේ වෙතත් පොදු ප්‍රවාහන සේවා භාවිත නොකරන බව පැවසූ අයගෙන් 24%ක් පමණ පිරිසක් තමන් නිවෙස්වල සිට රාජකාරි කටයුතුවල යෙදීමට අපේක්ෂා කරන බව පවසා තිබේ. එමගින් පෙන්වා දෙන්නේ ඒ පිරිස් නිසා විමෝචන නිකුත් නොවන බවකි. එය මෙහි දී මතුවන සුබදායී පණිවුඩයකි. එසේම 67%ක් දෙනා විශ්වාස කරන්නේ රාජකාරි කටයුතු සඳහා පවත්වන රැස්වීම් හා සංචාර වෙනුවට මාර්ගගත රුස්වීම් යොදාගත හැකි බවයි.

පශ්චාත් කොරෝනා සැලසුම් පරිසර හිතකාමී විය යුතුය

ජගත් පරිසර පුවත් 361 - 27.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 27.05.2020, පි. 3 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2020/05/27/feature1.html


වර්තමාන කොරෝනා වසංගතයෙන් පසුව සිදුවන ආර්ථිකය යථාතත්වයට පත් කිරීමේ ක්‍රියාවලිය ස්වභාව සංරක්ෂණය කේන්ද්‍රකරගත් එකක් විය යුතු බව ඔස්ට්‍රේලියානු පාරිසරික විද්‍යාඥයින් පිරිසක් ඉල්ලා සිටිති. ඒ ඔවුන් විසින් Science සඟරාවට ලියන විවෘත ලිපියක් මගිනි.

ආර්ථික කටයුතු නැවත ගොඩනැංවීමේ ක්‍රියාවලියේදී ජෛව විවිධත්වය හා මානව සෞඛ්‍යය ආරක්ෂා කරන ආකාරයේ සැලසුම් සකස් කිරීමට රටරටවල ආණ්ඩු විසින් පියවර ගත යුතු බව ඔවුන්ගේ අදහස වෙයි. ඔවුන් පවසන පරිදි දැනට පවත්නා ලොක්ඩවුන් සීමා කිරීම්වලින් ඉවතට පැමිණෙන ආකාරය මත ලෝකයේ නව ආර්ථිකයක් ඇති විය හැකිය. එය ලෝකයේ ජෛව විවිධත්වයට ද බලපෑමක් ඇති කළ හැකිය.

කොරෝනා වසංගතය නිසා මෑත කාලයේදී ඇති වූ යහපත් තත්ත්ව කෙතරම් කාලයක් පවතින් ඇති ද යන්න තීරණය වන්නේ ඒ තත්ත්වය පවත්වා ගැනීම අරමුණු කරගත් උපායමාර්ග ක්‍රියාත්මක වුවහොත් පමණකි. ආර්ථිකය වේගයෙන් යථාත්වයට පත් කිරීමට කටයුතු කළ හොත් එය පරිසරයට විනාශයක් විය හැකි බව මෙහි දක්වා තිබෙයි. ඒ අනුව, වෙළෙඳජාල වඩා තිරසර හා ප්‍රාදේශීය කිරීම, සංරක්ෂණ අරමුදල් අඛණ්ඩව පවත්වා ගැනීම, තාක්ෂණය භාවිතයෙන් පරිසර ආරක්ෂක කටයුතු දියුණු කිරීම ආදිය වේ. (මූලාශ්‍රය - Science, DOI: 10.1126/science.abc1430)
Journal Link - https://science.sciencemag.org/content/368/6493/838.2

මිරිදිය ආශ්‍රිත පක්ෂීන්ගේද ශරීරවල ප්ලාස්ටික්

ජගත් පරිසර පුවත් 361 - 27.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 27.05.2020, පි. 3 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2020/05/27/feature1.html


ගංගා ඉවුරු ආශ්‍රිතව ජීවත්වන පක්ෂීන්ගේ ශරීරගත වන කුඩා ප්ලාස්ටික් කැබලි ප්‍රමාණය දිනකට සිය ගණනක් තරම් වන බව අධ්‍යයනයකින් පෙන්වා දී තිබෙයි. මෙය ගංගාවල දැකිය හැකි ප්ලාස්ටික් අපද්‍රව්‍ය වනජීවීන්ගේ ශරීරගත වීමට හා ආහාර ජාලය තුළ ඉහළ මට්ටම් වෙත ගමන් කිරීම සිදුවන බවට ඇති මුල්ම පැහැදිලි සාධකයයි.

මේ පර්යේෂකයන්ගේ අවධානයට යොමුව ඇත්තේ ගංගාවල ගිලී ජලය තුළ වෙසෙන කෘමීන් ආහාරයට ගන්නා ඩිපර් (Cinclus cinclus) පක්ෂීන්ගේ මළ ද්‍රව්‍යවල ඇතුළත් ද්‍රව්‍ය සම්බන්ධවය. මෙහිදී පෙනී ගොස් ඇත්තේ නාගරික ප්‍රදේශවල වෙසෙන පක්ෂීන්ගේ ශරීරගත ප්ලාස්ටික් ප්‍රමාණය අධික බවයි. ගංගාවල දැකිය හැකි ප්ලාස්ටික් කොටස් අතර මිලිමීටර් 5ට වඩා අඩු පොලියෙස්ටර්, පොලි ප්‍රොපිලීන් හා නයිලෝන් වැනි ද්‍රව්‍ය සුලභය. එ් මූලික වශයෙන් රෙදිවල කෙඳිති හා ගොඩනැගිලි ද්‍රව්‍යය. මේ මත පදනම්ව කළ ගණනය කිරීම් අනුව මේ පක්ෂීන්ගේ ශරීරයට එක් දිනකදී ප්ලාස්ටික් කොටස් 200ක් පමණ ඇතුළු වෙයි.

මෙසේ පක්ෂීන්ගේ ශරීරයට ප්ලාස්ටික් කොටස් ඇතුළු වන්නේ කෘමීන් හරහාය. වේල්ස්යේ සිදුකරන ලද අධ්‍යයනවලට අනුව කෘමීන්ගේ ශරීරවල ප්ලාස්ටික් ඇතුළත් වන බව පෙන්වා දී ඇත. මේ නිසා මස්ස්‍යයින් හා පක්ෂීන්ගේ ශරීරවලට ප්ලාස්ටික් ඇතුළුවීම සිදුවේ. මේ පක්ෂීන් එම ප්ලාස්ටික් කොටස් ආහාරයට ගන්නා අතරම, පැටවුන්ට ආහාර ලෙස ද ලබාදෙති. මේ ආකාරයෙන් ප්ලාස්ටික් ශරීරගත වීම නිසා ඇතිවිය හැකි බලපෑම් සම්බන්ධව පැහැදිලි නැත. මුහුදට ප්ලාස්ටික් සැපයෙන ප්‍රධාන මාර්ගයක් වන්නේ ගංගා ඔස්සේ ගලා යන ජලයේ ඇතුළත් ප්ලාස්ටික්ය.

මූලාශ්‍රය - Global Change Biology, DOI: 10.1111/gcb.15139)

Journal Link - https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/gcb.15139

බ්‍රිතාන්‍ය රියදුරන් ඇවිදින්නට සුදානම්!

ජගත් පරිසර පුවත් 361 - 27.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 27.05.2020, පි. 3 (Vidusara)

http://www.vidusara.com/2020/05/27/feature1.html


කොරෝනා වයිරසයෙන් පසු වැඩියෙන් පා ගමනින් යෑමට හා මෝටර් රථ ධාවනය අඩු කිරීමට බ්‍රිතාන්‍යයේ රියැදුරන් සුදානම් බව සමීක්ෂණයකින් හෙළි වී තිබෙයි. ඒ වර්තමාන කොරෝනා වසංගතයෙන් ඇති වී තිබෙන සීමා කිරීම් නිසා වාතයේ ඇති වී තිබෙන පවිත්‍රතාවය හා පොදුවේ පරිසරය තවදුරටත් රැකගැනීමේ අභිප්‍රායෙනි.

සමීක්ෂණයට සහභාගි වු රියදුරන් විසිදහසක් පමණ පිරිස අතරින් අඩක් පමණ ඔවුන් වැඩි දුරක් පා ගමින්න යන බව ප්‍රකාශ කර ඇත. 40%ක් පමණ මෝටර් රථ ධාවනය කරන දුර අඩු කරන බවක් පවසා ඇත. එසේම 25%ක් පමණ පිරිසක් වැඩි වශයෙන් නිවසේ සිට රැකියාව කරනන්නට අපේක්ෂා කරති. එමෙන්ම 25%ක පමණ පිරිසක් ගුවන් ගමනාගමනය අඩු කරන බව දක්වා ඇත. එසේම, 20% ක් පමණ පාපැදි භාවිත කිරීමට අපේක්ෂා කරන බව පෙනෙයි. සමස්තයක් ලෙස ගතහොත් ඊට සහභාගි වූ පිරිසෙන් 80%ක් පමණ ප්‍රකාශ කර ඇත්තේ වාතයේ පවිත්‍රතාවය රැකගැනීමට හේතුවන කිසියම් හෝ පියවරක් තමන් ගන්නා බවයි.

මීට පෙර පර්යේෂකයන් විසින් අනතරු හඟවා තිබුණේ කොරෝනා වසංගතය හා සම්බන්ධ සීමා ඉවත් වු පසුව මෑත කාලයේදී ඉහළ ගිය වාතයේ ගුණාත්මකභාවය ඉක්මනින්ම ආපසු හැරවෙනු ඇති බවයි. එයට මූලික හේතුවක් වන්නේ වාහන ධාවනය ඉක්මනින් ඉහළ යා හැකි නිසාය. එහෙත් මේ සමීක්ෂණය අනුව පෙනී යන්නේ කිසියම් සාධනීය ආකල්ප වෙනසක් ජනතාව තුළ ඇති වී තිබෙන බවයි. කෙසේ වෙතත්, ගමනාගමනය ගැන බලධාරීන් විසින් ලබාදී ඇති උපදෙස්වලට අනුව සේවය සඳහා පැමිණීමේදී පැපැදියකකින් හෝ පා ගමනින් යා නොහැකි විට පොදු ප්‍රවාහනය නොව පුද්ගලික වාහන භාවිත කළ යුතු වෙයි.

ළඟදීම දිරා යන ප්ලාස්ටික් බෝතලයක්?

ජගත් පරිසර පුවත් 360 - 20.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 20.05.2020, පි. 4 (Vidusara)

අද ලෝකයේ දැකිය හැකි ප්ලාස්ටික් පරිසර දූෂණයෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයකට හේතුව වන්නේ වරක් භාවිතයෙන් පසුව ඉවත දමන ප්ලාස්ටික් බෝතල්ය. පොසිල ඉන්ධනවලින් නිෂ්පාදිත බැවින් දීර්ඝ කාලයක් ගත වුවද දිරා නොයන මේ ප්ලාස්ටික් බෝතල් විවිධ පාන වර්ග හා ජලය අලෙවි කිරීම සඳහා යොදාගැනෙයි.

මුළුමනින්ම ශාකමය ද්‍රව්‍ය යොදාගනිමින් නිෂ්පාදනය කරනු ලබන දිරාපත්වන ජෛව-ප්ලාස්ටික් බෝතලයක් නිෂ්පාදනය කිරීම ගැන නෙදර්ලන්ත ජෛව රසායන සමාගමක් වන Avantium සමාගමේ අවධානය මේ වන විට යොමු වී තිබේ. ඒ ඉරිඟු, තිරිඟු හා බීට් සීනි යොදාගැනීමෙනි. භාවිතයෙන් පසු මේ බෝතල් කොම්පෝස්ටරයක් තුළ වසරක කාලයක් තුළ මුළුමනින්ම දිරාගත් වනු ඇති බව සඳහන්ය. විවෘත පරිසරයේ ඊට වඩා මදක් කල් ගතවිය හැකි නමුත්, ස්වාභාවිකව දිරාපත්වීම මේ නිෂෟපාදනයේ වැදගත්කම පෙන්වයි. මේ සඳහා යොදාගනු ලබන්නේ තිරසර ආකාරයෙන් ලබාගත් ජෛවඅපද්‍රව්‍යවලින් නිෂ්පාදනය කරනු ලබන සීනි බැවින් මේ නිෂ්පාදනය මගින් ලෝකයේ ආහාර සැපයුමට අහිතකර බලපෑමක් ඇති වීම වලකා ගත හැකිය.

වර්ෂ 2023 වන විට මේ බෝතල් වෙළෙඳපොළට එක් වනු ඇතැයි ද අපේක්ෂිතය. ආරම්භයේදී වර්ෂයකට ටොන් 5000ක් පමණ ප්‍රමාණයක් නිෂ්පාදනය කිරීමට සැලසුම් කර ඇත. ඉල්ලුම අනුව එම ප්‍රමාණය ඉහළ නැං‌වෙනු ඇත.

මෙම බෝතල් කාබනීකෘත බීම වර්ග අඩංගු කළ හැකි ඒවාය. එබැවින් මේ වන විට ඇති වී තිබෙන සීමාකාරී තත්ත්වයෙන් පසුව වසර අවසන් වන විට මේ නිෂ්පාදනය සඳහා ලෝකයේ ප්‍රකට බීම සමාගම් කීපයක සහයෝගය ලැබෙනු ඇතැයි ද අපේක්ෂිතය.

කොරෝනා ආරක්ෂිත ප්‍රදේශවලට බලපාන හැටි

ජගත් පරිසර පුවත් 360 - 20.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 20.05.2020, පි. 4 (Vidusara)

නව්‍ය කොරෝනා වසංගතය ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ හා වනාන්තර හා වෙනත් ස්වාභාවික වාසස්ථානවලට බලපාන ආකාරය ගැන සාකච්ඡාවක් ඇති වී තිබේ.

වනාන්තර ප්‍රදේශ ආශ්‍රිතව සිදුවන නීති විරෝධී ක්‍රියා ඉන් එකකි. එයට එක් හේතුවක් වී ඇත්තේ මේ ප්‍රදේශවල ආරක්ෂක මුර සංචාර සිදු වීම අඩු වීමය. ඒ වසංගත තත්ත්වයත් සමඟ සේවක පිරිස් අඩු වීම හා සීමා කිරීම නිසාය. දඩයම් කිරීම, කැනීම් කිරීම ආදි කටයුතු මේ නීති විරෝධී කටයුතු අතර වෙයි. ඒ සඳහා මූලික හේතුව වන්නේ මිනිසුන්ගේ ආදායම් අහිමි වීම හා ආහාර නොමැති වීම බව පෙනේ. විශේෂයෙන් දියුණු වන රටවල සංචාරක ව්‍යාපාර ආශ්‍රිතව ජීවත් වූ පිරිස් මේ තත්ත්වයට පත්ව ඇත.

සංරක්ෂණ කටයුතු සඳහා වන අරමුදල් අඩු විය හැකි වීම මේ සම්බන්ධව ඇති තවත් බරපතළ අනතුරකි. සංචාරක ව්‍යාපාරය නිසා ලැබෙන ආදායම් අඩු වීමට අමතරව, ලෝකයේ සෑම රටක්ම පාහේ දැඩි ආර්ථික අර්බුදයකට මුහුණ දී ඇති නිසා සංරක්ෂණය සඳහා ලැබෙන ප්‍රතිපාදන හිඟ වීම තවත් කලකට බලපෑම් කළ හැකිය. එමෙන්ම බොහෝ පරිසර සංවිධානවල ඉදිරි කටයුතුවලටද මේ ආර්ථික අර්බුදයට නිසා බලපෑම් ඇති විය හැකි බව පෙන්වා දී තිබෙයි. ඒ එවැනි ආයතනවලට ලැබෙන අඩු විය හැකි නිසාය.

මේ වර්ෂයේ අවසානයේදී එකඟ වීමට නියමිතව ඇති ලබන දශකය සඳහා වන ජෛව විවිධත්වය සම්බන්ධ ඉලක්ක පිහිටුවීමේදී මේ තත්ත්වය සම්බන්ධව අවධානය යොමු වෙතැයි අපේක්ෂා කළ හැකිය.

කොරෝනා නිසා නගරවල සිදුවන වෙනස්කම්

ජගත් පරිසර පුවත් 360 - 20.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 20.05.2020, පි. 4 (Vidusara)

නව්‍ය කොරෝනා වසංගතය නිසා සිදුවන සාධනීය වෙනස්කම් සම්බන්ධව ලෝකයේ විවිධ රටවලින් වාර්තා වෙමින් තිබෙයි. වර්ෂ ගණනාවක් තිස්සේ සැලසුම් කරමින් සාකච්ඡා කරමින් තිබූ මේ සමහර පියවර කඩිනමින් ගෙන ඇත්තේ සමාජ දුරස්ථභාවය පවත්වා ගනිමින් ගමනාගමනය කිරීමේ ඇති වැදගත්කම නිසාය.
පොදු ප්‍රවාහනය සීමා කිරීමට සිදු වී තිබෙන තත්ත්වය තුළ ඇති වී තිබෙන වෙනස්කම් කීපයක් මෙසේය.

බ්‍රිතාන්‍යයේ විවෘත කරන ලද නාගරික ප්‍රදේශවල මාර්ගවල පයින් ගමන් යෑම මෙන්ම පාපැදි භාවිතය ද ඉහළ ගොස් ඇත. ඒ සඳහා වෙනම මංතීරු විවෘත කිරීම නගර ගණනාවකම සිදු වී ඇත. එසේම පාගමනින් ගමන් කිරීම සඳහා ඇති තීරු ඇති කිරීම හා පදික වේදිකා පුළුල් කිරීමද වාර්තා වී ඇත. මේ වන විට එරට පාපැදි අලෙවි සමාගම්වල අලෙවිය මෙන්ම කොටස්වල මිල ද ඉහළ ගොස් ඇත.

පුද්ගලික වාහන ධාවනය අධෛර්යවත් කිරීමට ද පියවර ගෙන තිබෙයි. ලන්ඩන් නගරයේ සමහර කාර්යබහුල මාවත් කීපයක් වාහන සඳහා වසා තැබීමට මේ වන විට තීරණය කර තිබෙයි. ලෝකයේ කිසියම් නගරයක කාර් හා වෑන් ධාවනය සිදු නොවන විශාලතම ප්‍රදේශය එම වාහන නොමැති ප්‍රදේශය වනු ඇති බව සඳහන්ය.

මේ වෙනස්කම් රැසක්ම කොරෝනා වයිරස තත්ත්වයෙන් පසුව ඇති වී තිබෙන තාවකාලික ප්‍රතිචාර ලෙස පෙනෙයි. එහෙත් ඒවා ස්ථිරව වුවද ක්‍රියාත්මක කළ හැකි බවට අපේක්ෂා පළ වී තිබේ. එය පාරිසරික වශයෙන් වඩාත් වැදගත් වනු ඇත. මේ ලැබී ඇත්තේ බ්‍රිතාන්‍යය මෙතෙක් ගත් මග වෙනස් කිරීම සඳහා ‘පරම්පරාවකට වරක් ලැබෙන අවස්ථාවක්’ බව ද පෙන්වා දී තිබෙයි.

ගෑස් උඳුන්වලින් සිදුවන වායු දූෂණය ඉහළයි

ජගත් පරිසර පුවත් 359 - 13.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 13.05.2020, පි. 4 (Vidusara Online)

http://www.vidusara.com/2020/05/13/feature3.html

ඉවුම් පිහුම් සඳහා යොදාගන්නා මූලික ඉන්ධනයක් ලෙස ගෑස් හෙවත් ද්‍රව පෙට්‍රෝලියම් වායුව හැඳින්විය හැකිය. ගෑස් නිසා මිනිසුන් නිරාවරණය වන වායු දූෂක හා එහි සෞඛ්‍යමය බලපෑම පිළිබඳව මෑත දී අවධානය  යොමුව ඇත. පසුගියදා වාර්තා වූ අධ්‍යයනයකට අනුව, පිටස්තර පරිසරයේදී නීතිවිරෝධී වන තරම් ඉහළ මට්ටමක වායු දූෂණයකට ගෑස් උඳුන් භාවිත කරන පිරිස් ලක්විය හැකිය. එය මිනිසුන්ට රෝග ඇති කිරීමටද හේතු විය හැකිය.

අනාවරණය වී ඇති පරිදි සාමාන්‍යයෙන් නිවසෙන් පිටත පරිසරෙය් පවත්නා වාතයට වඩා දෙගුණයත් පස්ගුණයත් අතර දූෂණයක් ගෑස් උඳුන් නිසා ගෘහස්ථ වාතයේ දැකිය හැකිය. මේ ප්‍රමාණය නිවසෙන් පිටත පරිසරයේදී නම් නීතිවිරෝධීය. එහෙත් ගෘහස්ථ වායු දූෂණයට ප්‍රමිතියක් නොමැති වීම නිසා මේ පිළිබඳව ඇත්තේ අඩු අවධානයකි. 

දශක දෙකක පමණ කාලයක් තිස්සේ මේ පිළිබඳව සිදුකර ඇති අධ්‍යයනය සමාලෝචන කර සකස් කර ඇති මේ වාර්තාව දක්වන පරිදි මේ සඳහා සුදුසුම විසඳුම වන්නේ විදුලියෙන් කියාත්මක වන උඳුන් භාවිතයට යොමු වීමය. කෙසේ වෙතත් ගෑස් උඳුන් භාවිත කරන පිරිස්වලට වුවත්, ජනේල විවෘතව තැබීම, නිවසෙන් පිටත ආහාර පිසීම, වාතය පිටතට ඉවත් කරන උපකරණ සවි කිරීම වැනි කටයුතු සිදු කළ හැකිය. (මූලාශ්‍රය - Indoor Air Pollution: The Link between Climate and Health by Brady Seals, www.rmi.org)

ගෝරිල්ලන්ටත් කොරෝනා අවදානමක්?

ජගත් පරිසර පුවත් 359 - 13.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 13.05.2020, පි. 4 (Vidusara Online)

http://www.vidusara.com/2020/05/13/feature3.html


අප්‍රිකාවේ රටවල් කිහිපයක වාසය කරන ගෝරිල්ලන්ට නව්‍ය කොරෝනා හෙවත් කොවිඩ්-19 රෝගය වැළඳුනහොත් ඔවුන් දැඩි අවදානමකට පත්විය හැකි බව සංරක්ෂණවේදීන් ප්‍රකාශ කරති. වඳවීමේ තර්ජනයක සිටි මේ සතුන්ගේ ගහනය සංරක්ෂණ ප්‍රයත්න නිසා මේ වන විට ක්‍රමයෙන් වර්ධනය වෙමින් පවතී. එහෙත් මිනිසුන්ට වැළඳෙන නව්‍ය කොරෝනා වැනි රෝගයක් වැළදීමෙන් මේ සතුන් යළිත් අවදානමකට පත් විය හැකිය.

නව්‍ය කොරෝනා රෝගය සියලුම ප්‍රයිමේටාවන්ගේ පැවැත්මට ඇති අලුත්ම තර්ජනය බව විද්‍යාඥයින් විසින් පෙන්වා දෙන ලද්දේ පසුගිය මාසයේදීය. මේ රෝගය කඳුකර ගෝරිල්ලන් අතර තදින් පැතිර යා හැකි අතර, මේ තත්ත්වය ඒ සතුන් වඳ වී යාමට තරම් බරපතළ විය හැකිය.

ගෝරිල්ලන් වෙසෙන කලාපවල සංචාරක කටයුතු මේ වන විට නවතා දමා ඇත. එමෙන්ම ඒවායේ සේවය කරන වනජීවී සේවක පිරිස්වලට මුව වැසුම් දැමීම, විෂබීජනාශක දියර භාවිතය හා සතුන්ගෙන් දුරස්ථ වීම වැනි පියවර ගත යුතු බවට උපදෙස් ලබා දී තිබෙයි. කෙසේ වෙතත් සංචාරක කටයුතු නැවතීම ගෝරිල්ලන් සංරක්ෂණය සඳහා ලැබෙන මූලික ආදායම් මාර්ගය තාවකාලිකව හෝ අහිමිවීමකි. සංචාරක ව්‍යාපාරය නිසා යැපෙන ආරක්ෂිත ප්‍රදේශ අවට වැසියන්ගේ ආදායම් අහිමි වීම නිසා ඔවුන් දඩයමට පෙළඹීමට පවා අවස්ථාවක් ඇත. එය මේ සතුන්ගේ පැවැත්මට තවත් තර්ජනයකි.

තෙල් හා ගෑස් සමාගම්වල ඉලක්ක ප්‍රශ්න කෙරේ

ජගත් පරිසර පුවත් 359 - 13.05.2020

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 13.05.2020, පි. 4 (Vidusara Online)

http://www.vidusara.com/2020/05/13/feature3.html


දේශගුණ වෙනස් වීම පාලනය කිරීම සඳහා ගන්නා පියවරක් ලෙස මහා පරිමාණ තෙල් හා ගෑස් සමාගම් ගණනාවක් සිය කාබන් විමෝචන ශුන්‍ය කිරීමේ ඉලක්ක හා සැලසුම් මේ වන විට ප්‍රකාශයට පත් කර ඇත. යුරෝපීය තෙල් හා ගෑස් සමාගම් හයක් මෙසේ ඉදිරිපත් කර ඇති සැලසුම් පිළිබඳව අවධානය යොමු කළ පර්යේෂණයකට අනුව, ඒ සමාගම් විසින් ප්‍රකාශයට පත් කර ඇති එවැනි ඉලක්ක තත්ත්වය අතිශයෝක්තියෙන් දැක්වීමක් විය හැකි බව පෙන්වා දී ඇත. එනම් එය පවත්නා තත්ත්වයට වඩා උලුප්පා දැක්වීමකි.

ලෝකය අඩු-කාබන් ආර්ථිකයක් සඳහා කෙතරම් සූදානම්ව ඇති ද යන්න පිළිබඳව විමසීමක් ලෙස මේ සමාගම්වල ශුන්‍ය කාබන් ඉලක්ක හා පියවර මේ අධ්‍යයනයේදී සමාලෝචනය කර ඇත. එහි දී පෙනී ගොස් ඇති පරිදි මේ සමාගම් සියල්ල අවසන් වර්ෂ තුනේදී වැදගත් පියවර ගෙන ඇත. තම නිෂ්පාදනවල කාබන් විමෝචන අඩු කිරීමට 2017 වර්ෂය වන විට මේ කිසිදු සමාගමක් සූදානමක නොවීය. එහෙත් මේ වන විට ඒ සමාගම් සියල්ලටම ඉලක්ක හා සැලසුම් තිබෙයි. එසේම අවසන් මාස හයක පමණ කාලයේදී මේ අපේක්ෂිත ඉලක්ක බෙහෙවින් වර්ධනය වී ඇත. 

 
මේ ඉලක්ක අනුව සමාගම් හතරකම පැරිස් දේශගුණ ඉලක්ක හා ගැලපෙන බව ද හෙළි වී ඇත. එනම් සෙල්සියස් අංශක දෙකක සීමාවේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම පවත්වා ගත හැකි වීම සඳහා ගැලපීමය. එහෙත් මේ සමාගම් සමහරක් පවසන්නේ ඔවුන් ලෝකයේ උෂ්ණත්වය සෙල්සියස් අංශක 1.5 සීමාවේ පවත්වා ගැනීමේ ඉලක්කය සමඟ ද ගැලපෙන බවයි. සෙල්සියස් අංශක 1.5 සීමාව යනු පැරිස් ඉලක්කවල සඳහන් පරිදි හැකිනම් අත්පත් කරගත යුතු වඩා සුදුසු ඉලක්කයයි.

 
ශුද්ධ ශුන්‍ය කාබන් (zero carbon) තත්ත්වයට පත් වීමේදී එම කර්මාන්තයෙන් නිෂ්පාදනය කරනු ලබන සියලු විමෝචන පරිසරයෙන් ඉවත් කළ යුතුය. මේ අනුව මේ සමාගම් අද සිට 2050 දක්වා වූ කාලය තුළ විමෝචන 100%කින් අඩු කළ යුතු වෙයි. ඒ සඳහා යෝජනා වී ඇති උපාය මාර්ග අතර කාබන් රැක්සර ගබඩාකිරීම හා පැළ සිටුවීම වැනි ක්‍රියාමාර්ග මූලික වෙයි.(මූලාශ්‍රය - Carbon Performance of European Integrated Oil and Gas Companies, www.transitionpathwayinitiative.org)