ලෝකයේ විවිධ ප‍්‍රදේශ දේශගුණ වෙනස් වීමට දායක වූ හැටි

ජගත් පරිසර පුවත් 294 - 26.12.2018

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 26.12.2018, පි. 3 (Vidusara)

ලෝකයේ එකිනෙකට වෙනස් කලාප නවයක් දේශගුණ වෙනස් වීම සඳහා 1900 වර්ෂයේ සිට අද දක්වා දායක වූ ආකාරය පෙන්වන ගණනය කිරීමක් පර්යේෂකයන් පිරිසක් විසින් ඉදිරිපත් කර ඇත. එසේම එම දායකත්වය 2100 වන විට පවත්නා ආකාරයද ඔවුන් දක්වා තිබෙයි.

මෙහිදී ගණනය කර ඇත්තේ එ් එ් කලාපවල සමුච්චිත විකිරණ බලපෑම (cumulative radiative forcing) ලෙස හඳුන්වා ඇති අගයයකි. එමගින් අද තත්ත්වය පමණක් නොව මිහිතලය උණුසුම් වීම සඳහා හරිතාගාර වායුවල බලපෑම පසුගිය සියවස තුළ ඇති වූ සමස්ත බලපෑම ලෙස ඇතුළත් වෙයි. මෙහිදී පෙන්වාදී ඇති වැදගත් කරුණක් වන්නේ කාබන් ඩයොක්සයිඞ් හා සෙසු හරිතාගාර වායු වායුගෝලයේ රැුදී පවතිමින් දිගුකාලයක් තිස්සේ ලෝකය උණුසුම් කරන අතරම වාතිලයන අංශු ඊට විරුද්ධ කාර්යයක් සිදුකිරීමය. අංශුමය ද‍්‍රව්‍ය හා වාතිලයන අංශු වායුගෝලයේ පවතිනුයේ කෙටිකාලයක් වුවද, ඒවා සූර්යාලෝකය හා වළාකුළු සමඟ අන්තර්ක‍්‍රියා කරමින් උෂ්ණත්වයේ යම් සිසිල්වීමක් ඇතිකරයි. ලෝකයේ උණුසුම් වීමක් ඇති වන්නේ මෙම ක‍්‍රියාවලි දෙකෙහි ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙසය.

උක්ත අධ්‍යයනයෙන් පෙනී ගොස් ඇති ආකාරයට, එම කලාපවල දායකත්වය පිළිබඳව අදහස ලබාගත හැක්කේ මෙම ක‍්‍රියාවලි දෙකෙහි තුලනය වීම අනුවය. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත් 1910 හා 2017 අතර කාලයේදී චීනය, යුරෝපය හා උතුරු ඇමරිකාව යන කලාපවල පවා ආසන්න වශයෙන් ශුද්ධ දායකත්වයක් නොමැති කාලවකවානු පැවතී ඇත. ඒ එම කලාපවල එම කාලයේදී වේගවත් කාර්මිකකරණයක් හා දළ ජාතික නිෂ්පාදනයේ වේගවත් වර්ධනයක් පැවති කාලයකදීය. කෙසේ වෙතත් 2018 හා 2100 අතර කාලයේදී මෙම කලාපවල ඇති වනු ඇති බවට අපේක්ෂිත කාබන් ඩයොක්සයිඞ් වායුවේ විකිරණ බලපෑම පසුගිය සියවසේ ඇති වූ බලපෑමට වඩා වැඩි විය හැකි බව නම් පැහැදිලිය.

කෙසේ වෙතත් මෙම වාතිලයනවලින් ඇති වන්නාවූ අනෙක් බලපෑම් එතරම් යහපත් එකක් නොවෙයි. ඒවා බරපතළ සෞඛ්‍ය බලපෑම් ඇති කළ හැකි සේ සැලකෙන හා අඩු වයසින් සිදුවන මානව මරණ රැසකට හේතුවන වායු දූෂක කාණ්ඩයකි. මේ නිසා වායු විමෝචන අඩු වීම දේශගුණ වෙනස් වීමට මෙන්ම මානව සෞඛ්‍යය සඳහාද යහපත් වන බව පැහැදිලිය. (මූලාශ‍්‍රය:Proceedings of the National Academy of Sciences, DOI: 10.1073/pnas.1813951115)

ආන්තික කාලගුණ තත්ත්ව ජීවී විශේෂවලට තීරණාත්මක ලෙස බලපායි

ජගත් පරිසර පුවත් 294 - 26.12.2018

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 26.12.2018, පි. 3 (Vidusara)

නියඟය, කුණාටු හා අධික උෂ්ණත්වය වැනි ආන්තික කාලගුණ තත්ත්ව ඇතැම් වනජීවීන්ට ඉතා තීරණාත්මක ආකාරයෙන් බලපාන බව පර්යේෂකයන් පිරිසක් විසින් මෑතකදී පෙන්වා දී ඇත. මෙහිදී ඔවුන් විසින් 1941 හා 2015 වර්ෂ අතර කාලයේදී ඇති වූ ආන්තික තත්ත්වවලට විවිධ ජීවී කාණ්ඩ ප‍්‍රතිචාර දැක්වූ අවස්ථා පන්සියයකට අධික ප‍්‍රමාණයක් අධ්‍යයනය කර තිබෙයි. ඒ අනුව පෙනී ගොස් ඇත්තේ එවැනි අවස්ථා අතරින් 57%කදීම ජීවී ගහන නිශේධනීය ප‍්‍රතිචාර දක්වා ඇති බවය. එසේම ගහනයේ 25%කට වඩා අධික වූ අඩු වීම් සිදු වු අවස්ථා 100ක් පමණ ද, ප‍්‍රාදේශීයව ගහන වඳ වී යෑම් සිදු වූ අවස්ථා 31ක් පමණ මෙවැනි ආන්තික කාලගුණ තත්ත්ව නිසා ඇති වූ බව උක්ත අධ්‍යයනයේදී හෙළිව ඇත.

මෑත දී ඔස්ටේ‍්‍රලියාවේ වවුල් විශේෂයක් අධික උෂ්ණත්වය නිසා විශාල වශයෙන් මරණයට පත් වීම මෙවැනි සිදුවීම් සඳහා හොඳම නිදසුනක් ලෙස දක්වා ඇත. එහෙත් මීට වඩා වෙනස් තත්ත්වද ඇති වෙයි. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත් බහාමාස් දූපතේ වාසය කළ කටුසු විශේෂ කුණාටු නිසා විනාශයට පත්ව ඇත. කුණාටු තත්ත්ව වඩාත් බලපෑම් කර ඇත්තේ පක්ෂීන්, මසුන්, ශාක හා උරගයින් වැනි ජීවී කාණ්ඩවලටය.

එමෙන්ම නියඟය නිසා සාපේක්ෂව වැඩි බලපෑමක් ඇති වී තිබෙන්නේ ක්ෂීරපායි හා උභයජීවී වැනි ජීවී කාණ්ඩවලටය. ක්ෂීරපායී විශේෂ දොළහක ගහනවල කැපී පෙනෙන අඩුවීම් නිය`ගය නිසා ඇති වූ බව වාර්තා වී ඇත. එසේම නියඟය පක්ෂීන්ට හා අපෘෂ්ටවංශී කාණ්ඩවලටද බලපෑ අවස්ථාද අනාවරණය වී ඇත. හවායි දූපත්වල ඇතැම් පක්ෂි විශේෂවලට මෙවැනි බලපෑම් වාර්තා වී ඇත.

වර්තමානයේ පවත්නා ප‍්‍රවණතාවය අනුව දේශගුණ වෙනස් වීමෙහි ප‍්‍රතිඵලයක් ලෙස ඉදිරියේදී ආන්තික කාලගුණ තත්ත්ව ඉහළ යෑමේ හෝ තීව‍්‍ර වීමේ අවදානමක් පවතී. මේ අනුව බොහෝ ජීවී විශේෂවල පැවැත්මට ඇති විය හැකි අභියෝගයෙන් ඔවුන් ආරක්ෂා කරගැනීමට නම් කිසියම් ආකාරයකට වෙනස් ආකාරයක සංරක්ෂණ ක්‍‍්‍රමෝපායයක් අනුගමනය කිරීමේ අවශ්‍යතාවක් අනාගතයේදී ඇති විය හැකිය. නිදසුනක් ලෙස ගතහොත් වඩාත් හොඳ තත්ත්වයේ හා බාධා රහිත ආකාරයේ වාසස්ථාන පැවතීම මේ සඳහා වැදගත්ම සාධකයක් වන බව පැහැදිලිය. (මූලාශ‍්‍රය: Diversity and Distributions, DOI: 10.1111/ddi.12878)

ජෛව විවිධත්වය රැුකීමට යන ගමනේ වේගය මදි?

ජගත් පරිසර පුවත් 293 - 19.12.2018

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 19.12.2018, පි. 3 (Vidusara)

එක්සත් ජාතීන්ගේ ජෛව විවිධත්ව සම්මුතිය මගින් ඇතිකරගෙන ඇති ඉලක්ක අත්පත් කරගැනීම සඳහා මෙතෙක් ගෙන ඇති පියවර ප‍්‍රමාණවත් නැති බව පර්යේෂකයන් පිරිසක් විසින් පෙන්වා දී තිබෙයි. ඔවුන් මේ බව ප‍්‍රකාශ කරන්නේ විශේෂයෙන් ලෝකයේ සාගර හා මුහුදු සම්බන්ධව ප‍්‍රකාශයට පත් කර ඇති ඉලක්ක හා මෙතෙක් අත්පත් කරගෙන ඇති ප‍්‍රගතිය විමසා බැපීමෙන් පසුවය. 

මෙම අධ්‍යයනයේදී පර්යේෂකයන් විසින් සලකා බලා ඇත්තේ අයිචි ජෛව විවිධත්ව ඉලක්ක හා තිරසර සංවර්ධන අභිමථාර්ථවල විශේෂයෙන් සාගර හා සම්බන්ධව ඇති ඉලක්ක පිළිබඳවය. තිරසර සංවර්ධන අභිමථාර්ථවල 14 වැන්න සාගර හා සම්බන්ධ වන අතර, අයිචි ජෛව විවිධත්ව ඉලක්කවල 11 වැන්න වන්නේ සාගරයෙන් 10%ක් පමණ ප‍්‍රදේශයක් 2020 වර්ෂය වන විට ආරක්ෂිත තත්ත්වයට ගෙන ඒමය. ඒ අනුව ඔවුන් අවධානය යොමුකර ඇත්තේ සාගර ආරක්ෂිත ප‍්‍රදේශ, වෙරළාශ‍්‍රිත පරිසර පද්ධති කළමනාකරණය, අධික ලෙස මසුන් මැරීම, සාගර දූෂණය හා සාගරය ආම්ලිකකරණය වීම යන කරුණුය.

මේ පර්යේෂකයන් පෙන්වා දෙන පරිදි සම්මුතියට අත්සන් තබා ඇති රටවල් අතරින් වැඩි ප‍්‍රමාණයක් උක්ත ඉලක්ක සම්බන්ධව මෙතෙක් අත්පත් කරගෙන ඇති ප‍්‍රගතිය, උක්ත ඉලක්ක අත්පත් කරගැනීමට අවශ්‍ය මට්ටමක නැත. එසේම ඇතැම් ඉලක්ක මගින් සංරක්ෂණය පිළිබඳව වැරදි චිත‍්‍රයක් සැපයෙන් අවස්ථාද තිබෙයි. එවැනි ඉලක්ක යළි සකස් කිරීමෙන් ප‍්‍රමාණවත් සංරක්ෂණ වැදගත්කමක් ඇති වන ආකාරයෙන් නැවත සකස් කළ යුතු බවද ඔවුහු පෙන්වා දෙති. ඒ එම ඉලක්ක නැවත ඇගැයීමකට ලක් කිරීමෙන් හා වැඩිදියුණු කිරීමෙනි. එසේ නොවුවහොත් ජෛව විවිධත්වය නොවැළැක්විය හැකි බරපතළ අර්බුදයකට මුහුණ දිය හැකිය.

නිදසුනක් ලෙස ගතහොත් බොහෝ රටවල් වෙරළාසන්න ප‍්‍රදේශවලින් 10%ක පමණ ප‍්‍රදේශයක් ආරක්ෂිත ප‍්‍රදේශ බවට පත්කිරීම පිළිබඳව උනන්දුවක් දක්වා ඇත. එහෙත් ඒ අනුව රටවල් රැුසක් සාගර ආරක්ෂිත ප‍්‍රදේශ ප‍්‍රකාශයට පත් කර ඇති නමුත් මෙසේ ආරක්ෂිත තත්ත්වයට නම් කර ඇති සාගර ප‍්‍රදේශ අතරින් සැලකිය යුතු ප‍්‍රමාණයක් එතරම් ගැටලූ නැති හා ජෛව විවිධත්වයෙන් අඩු ප‍්‍රදේශ බව මේ අධ්‍යයනයේදී හෙළි වී තිබෙයි. වැදගත් හා ජෛව විවිධත්වයෙන් ඉහළ වූ වෙරළබඩ ප‍්‍රදේශ ඇතැම් විට ම`ග හැරී ගොස් ඇත. එයට හේතුව එම රටවල් හුදෙක් ඉලක්කය අත්පත් කරගැනීමට පමණක් උනන්දු වීම බව පෙනෙයි. (මූලාශ‍්‍රය:
Perspectives in Ecology and Conservation, DOI: 10.1016/j.pecon.2018.11.001)

වන මීමැස්සන් රැුකගැනීමට පළිබෝධනාශක නීති දැඩි කළ යුතුයි

ජගත් පරිසර පුවත් 293 - 19.12.2018

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

විදුසර, 19.12.2018, පි. 3 (Vidusara)

මී මැස්සන් හා බඹරුන් වැනි පරාගණකාරකයන් ලෙස ක‍්‍රියාකරන කෘමි විශේෂවලට ඇති වී තිබෙන තර්ජනය පිළිබඳව මේ වන විට ලෝකය අවබෝධකරගෙන තිබෙයි. මේ තත්ත්වය සඳහා බලපාන්නේ යැයි හඳුනාගෙන ඇති ඇතැම් පළිබෝධනාශක වර්ග පාලනය කිරීම සඳහා විවිධ රටවල් නොයෙක් පියවර ගෙන ඇත. ඊට නියෝනිකොටිනොයිඩ වැනි ඇතැම් පළිබෝධනාශක භාවිතය පාලනය කිරීම වැනි පියවර ද ඇතුළත් වෙයි. යුරෝපා රටවල් මේ පිළිබඳව වඩාත් ඉදිරියෙන් සිටියි.

මේ පිළිබඳව සිදුකර ඇති නව අධ්‍යයන තුනකින් පෙන්වා දී ඇත්තේ සාමාන්‍ය මීමැස්සන් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ගෙන ඇති පියවර මගින් පමණක් වන මීමැසි විශේෂ හා බඹර විශේෂ ආරක්ෂා නොවන බවය. මෙහි ඇති අනෙක් වැදගත් කරුණ වන්නේ එම කෘමීන් සාමාන්‍ය මීමැස්සන්ට වඩා ආහාර භෝග ශා වෙනත් ශාකවල පරාගණය සඳහා වැදගත් වන බවය. වර්තමාන ප‍්‍රවණතාවය අනුව ලෝකයේ ජනගහනය වර්ධනය වන විට මෙම පරාගණකාරකයන්ගේ වැදගත්කම තවදුරටත් ඉහළ යයි. එයට හේතුව වන්නේ කෘමීන් මගින් පරාගණය කරනු ලබන ආහාර මත යැපීම තවදුරටත් ඉහළ යන නිසාය. වනගතව වෙසෙන මීමැස්සන් වැනි කෘමි විශේෂ වැදගත් වන්නේ හුදෙක් සාමාන්‍ය මීමැස්සන්ගෙන් පමණක් භෝග පරාගණය කිරීම අසීරු වන නිසාය.

මේ තත්ත්වය හමුවේ පළිබෝධනාශකවල අවදානම් ඇගැයීම් සිදුකිරීමේදී ඒවා සාමාන්‍ය මීමැස්සන් පමණක් නොව බඹරුන් හා සෙසු මීමැසි විශේෂ සියල්ල ආවරණය වන ආකාරයෙන් සිදු කළ යුතු බවද උක්ත අධ්‍යයනවලින් පැවසෙයි. මේ වන විට පළිබෝධනාශකවලින් කෘමි පළිබෝධකයින්ට ඇති විය හැකි බලපෑම් ඇගැයීමේදී සාමාන්‍යයෙන් යොදා ගනු ලබන්නේ සාමාන්‍ය මීමැස්සන්ට වන බලපෑම පිළිබඳ දත්ත හා පර්යේෂණ පමණකි. සියලූ පාර්ශ්වවල අවධානය යොමුව ඇත්තේ එම මීමැස්සන්ට සිදුවන බලපෑම පිළිබඳව පමණි. එහෙත් වන මීමැසි විශේෂවලින් ඇතිවන පරාගණය හා සම්බන්ධව ඇති වැදගත්කම ඉහළ බැවින් ඔවුන් පිළිබඳවද සොයා බැලීම වැදගත් වෙයි. මේ නිසා බඹරුන් හා වෙනත් වන මීමැසි විශේෂ ආකෘතියක් ලෙස යොදාගෙන සිදුවිය හැකි බලපෑම ඇගයීම වැදගත් බව පිළිගත හැකිය. (මූලාශ‍්‍රය: Environmental Entomology, DOI: 10.1093/ee/nvy103)

දේශගුණ සමුළුවේදී නොපිළිගත් IPCC වාර්තාව

ජගත් පරිසර පුවත් 292 - 12.12.2018

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 12.12.2018, පි. 3 (Vidusara)

පසුගිය ඔක්තෝබර් මාසයේදී දේශගුණ වෙනස් වීම පිළිබඳ අන්තර් රාජ්‍ය මණ්ඩලය (IPCC) නිකුත් කළ වාර්තාව පිළිගැනීමට ඇතැම් රටවල් විරුද්ධත්වය පළ කිරීම පසුගිය සතියේදී ආරම්භ වූ දේශගුණ සමුළුවේදී ඇති වූ විශේෂ සිදුවීමකි. මීට පෙර පැවැති සමුළුවකදී ගත් තීරණයක් මත සකස් කර ඇති එම වාර්තාවෙන් පෙන්වා දී තිබුනේ ලෝකය අපේක්ෂා කරන ඉලක්කය වන සෙල්සියස් අංශක 1.5 සීමාව ඇතුළත ලෝක උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම පවත්වා ගැනීම අපහසු බවත් අංශක 3ක පමණ උෂ්ණත්ව වර්ධනයක් සිදුවිය හැකි බවත්ය. උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම සෙල්සියස් අංශක 1.5කට සීමා කිරීමට නම්, 2030 වර්ෂය වන විට ලෝකයේ මුළු කාබන් ඩයොක්සයිඞ් වායු විමෝචන ප‍්‍රමාණය අද මට්ටමට වඩා 45%කින් පමණ අඩු කළ යුතු බවද එම වාර්තාවේ දක්වා ඇත. ඒ සඳහා කඩිනමින්, පුළුල් හා ඇතැම්විට මෙතෙක් නොසිතූ ආකාරයේ පියවර ගත යුතු බවද එහි සඳහන් වෙයි. මෙම වාර්තාව නිසා ඒ දිනවල තරමක ආන්දෝලනයක් ද ඇති විය. එහෙත් එය ලෝකය පුරා විද්‍යාඥයන් හා පරිසරවේදීන් අතර පිළිගැනීමකට ලක් විය.

එහෙත් මෙම දිනවල පෝලන්තයේ පැවැත්වෙන ජගත් දේශගුණ සමුළුවේදී එය පිළිගැනීමට රටවල් කිහිපයක් එරෙහි වී ඇත. ඒ අතර, ඇමරිකාව, සවුදි අරාබිය හා රුසියාව වෙයි. එම රටවල අදහස වූයේ අදාළ වාර්තාව පිළිබඳව සටහන් කරන (take note) බවක් සඳහන් කළ යුතු බවයි. එ් නිසා ඇති වූ මත ගැටුම පිළිබඳව එකඟතාවයකට ඒමට ගත් උත්සාහය ව්‍යර්ථ වූ බව වාර්තා වන අතර, එබඳු තත්ත්වයක් යටතේ සිදුවන්නේ එම වාර්තාව පිළිබඳ සඳහන් වන ෙඡ්දයම ඉවත්කිරීම බව පෙනෙයි. මෙම සිදුවීම සම්බන්ධව විද්‍යාඥයන් මෙන්ම සමාජ ක‍්‍රියාකාරීන්ද කණගාටුව හා විරෝධය පළ කර තිබිණි. කෙසේ වෙතත් ඉදිරියේදී පැවැත්මෙන අමාත්‍ය මට්ටමේ රැුස්වීමේදී මේ පිළිබඳව වෙනත් තීරණයක් ගැනීමටද ඉඩ ඇති බවද වාර්තා වෙයි. දේශගුණ සමුළුවේදී මෙම වාර්තාව පිළිගැනීමට විරෝධයක් ඇති වූ නමුත්, දේශගුණය වෙනස් වීම සිදුවෙමින් ඇති බව විද්‍යාඥයන්ගේද අදහස වෙයි. අප පිළිගත යුතු සත්‍යයද එයයි.

2050 දී ලෝක ආහාර සැපයුම හා වායු විමෝචන

ජගත් පරිසර පුවත් 292 - 12.12.2018

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 12.12.2018, පි. 3 (Vidusara)

ලෝකයේ අනාගතය තිරසර එකක් වීමට නම් ලෝකයේ ආහාර පැපයුම් පද්ධතියේ සැලකිය යුතු වෙනස්කම් සිදු කළ යුතු බව පසුගියදා නිකුත් වූ වාර්තාවකට අනුව පෙනෙයි. තවත් ආයතන ගණනාවක සහයෝගය ඇතිව ලෝක සම්පත් ආයතනය (WRI) විසින් නිකුත් කර ඇති ලෝක සම්පත් වාර්තා මාලාවේ නව වාර්තාවක් වන ‘තිරසර ආහාර අනාගතයක් ඇති කිරීම’ (Creating a Sustainable Food Future) නම් වාර්තාවෙන් මෙම කරුණු සඳහන්ව ඇත.

2050 වර්ෂය වන විට ලෝකයේ අපේක්ෂිත මානව ජනගහනය වන බිලියන 10 කට අවශ්‍ය ආහාර සැපයිය යුතුය. එබැවින් එදින වන විට ආහාර ඉල්ලූම අදට වඩා 50%ක් පමණ ඉහළ යනු ඇත. සතුන්ගෙන් ලබාගන්නා ආහාර සඳහා ඇති ඉල්ලූම 70%කින් පමණ ඉහළ යා හැකිය. එහෙත් එම ඉලක්ක අත්පත් කරගත යුත්තේ කෘෂි අංශයේ හරිතාගාර වායු විමෝචන තුනෙන් දෙකකින් අඩු කරගන්නා අතර වීම මෙහි ඇති අභියෝගයයි. නව බිම් ප‍්‍රදේශ වගා කටයුතු සඳහා යොදාගැනීම වන විනාශයට හේතු වන අතර, එහි ප‍්‍රතිඵලය හරිතාගාර වායු විමෝචන ඉහළ යෑමය.

එහෙත් අද ලෝකයේ සමස්ත හරිතාගාර වායු විමෝචන අතරින් 25%ක් කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් නිකුත් වෙයි. එය කාබන් ඩයොක්සයිඞ් ගිගාටොන් 12ක් පමණ වෙයි. වර්තමාන ප‍්‍රවණතාව අනුව 2050 වන විට එම ප‍්‍රමාණය ගිගා ටොන් 15ක් දක්වා ඉහළ යා හැකිය. එය පැරිස් ගිවිසුමට අනුව එදින වන විට තිබිය හැකි කාබන් විමෝචන ප‍්‍රමාණයෙන් 70%ක් තරම්ය. එසේ වුවහොත් ලෝකයේ සෙසු අංශවල විමෝචන 30%කට සීමා කළ යුතු වෙයි. එම අංශ අතර ප‍්‍රවාහනය වැනි අංශ ඇති නිසා එය අසීරු බව පැහැදිලිය. මේ අනුව කෘෂි අංශයේ වායු විමෝචන පාලනය කිරීමට කටයුතු කිරීම අතිශය වැදගත්ය.

මේ අනුව දරිද්‍රතාවය උග‍්‍ර වීම වළක්වා, වන විනාශය වේගවත් වීමට නොදී, හරිතාගාර වායු විමෝචන වර්ධනය වීම වළක්වා ගනිමින් ජනගහනයට අවශ්‍ය ආහාර සැපයීම සඳහා අපේ ආහාර පද්ධතියේ සැලකිය යුතු වෙනස්කම් සිදුකිරීම දැන්ම ආරම්භ කළ යුතුය. එ් සඳහා ගත යුතු පියවර අතර පහත කරුණු වැදගත්ය.

ආහාර නාස්තිය වළක්වා ගැනීම, ගවමස් හා බැටළු මස් පරිභෝජනය අඩු කිරීම, භෝග නිෂ්පාදන ආහාර සඳහා පමණක් යොදාගැනීම මේ පියවර අතර වෙයි. එසේම ජනගහන වර්ධනය පාලනය සඳහා පියවර ගැනීමද වැදගත්ය. භෝග හා පශුසම්පත්වල ඵලදායකත්වය ඉහළ නැංවීම අවශ්‍යය. ජලජීවි වගාව වැඩිදියුණු කිරීම හා මත්ස්‍ය සම්පත් කළමනාකරණයද එවැනි පියවරකි. එසේම හරිතාගාර වායු විමෝචන අඩුකිරීමට හේතු වන කෘෂි වගාක‍්‍රම යොදාගැනීමද අවශ්‍යය. වන විනාශය නැවැත්වීම හා හායනයට ලක් වූ බිම් ප‍්‍රතිස්ථාපනය කිරීමද මෙවැනි පියවරට ඇතුළත්ය. (මූලාශ‍්‍රය: Creating a Sustainable Food Future, www.wri.org)

ලෝක උෂ්ණත්වය පිළිබඳ 2018 වාර්තා හා 2019 සඳහා වූ පුරෝකථන

ජගත් පරිසර පුවත් 291 - 05.12.2018

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 05.12.2018, පි. 3 (Vidusara)

මේ වන විට පවත්නා දත්ත අනුව, ලෝකයේ ඉහළම උෂ්ණත්වයක් පැවැති වර්ෂ අතර සිවුවන ස්ථානයට 2018 වර්ෂය පත් විය හැකි බව පෙන්වා දී ඇත. පසුගිය මාස 10 කාලය තුළම ලෝකයේ සාමාන්‍ය උෂ්ණත්වය ඉහළ මට්ටමක පැවතිනි. මේ වර්ෂයේ මෙතෙක් නිරීක්ෂණය කර ඇති උෂ්ණත්වයේ වර්ධනය පූර්ව-කාර්මික අවධියේ පැවැති උෂ්ණත්වයට වඩා සෙල්සියස් අංශකයක් පමණ ඉහළය. මේ බව පෙන්වා දෙන්නේ ලෝක කාලගුණ විද්‍යා සංවිධානය මගින් නිකුත්කර ඇති 2018 වර්ෂයේ දේශගුණ තත්ත්වය පිළිබඳ ප‍්‍රකාශයකිනි. (මූලාශ‍්‍රය: WMO Provisional statement on the State of the Global Climate in 2018, www.wmo.int)

එමෙන්ම 2018 වර්ෂයද ඇතුළත්ව පසුගිය වර්ෂ හතර, ලෝකයේ මෑත කාලයේ වාර්තා වූ ඉහළම උෂ්ණත්වයක් පැවති වර්ෂ හතර වෙයි. එසේම ලෝකයේ වාර්තා වී ඇති වැඩිම උෂ්ණත්වයක් ඇති වර්ෂ 20ම ඇති වී තිබෙන්නේ ගත වූ අවසන් වර්ෂ 22ක කාලය තුළ වීම වැදගත්ය.

මෙසේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑම සම`ග ඇති වන විවිධ ආන්තික තත්ත්ව ලෝකය පුරා ප‍්‍රදේශ ගණනාවකින් පසුගිය මාස 11ක කාලයේදී වාර්තා විය. ඒ අතර කුණාටු, ගංවතුර, ලැව් ගිනි හා තාප ප‍්‍රවාහ ආදිය වෙයි.

මේ අතර 2019 වර්ෂයේදී එල් නිනෝ තත්ත්වයක් ඇති වීමට බෙහෙවින් ඉඩ ඇති බව ලෝක කාලගුණවිද්‍යා සංවිධානය විසින් පවසා තිබෙයි. ඔවුන්ට අනුව මෙම තත්ත්වය ලබන පෙබරවාරි මාසයට පෙර පමණ ඇති වීමට 75%-80%ක පමණ අවස්ථාවක් පවතී.

එල් නිනෝ තත්ත්වය හා සම`ග ලෝකයේ උෂ්ණත්වය ඉහළ යයි. මීට පෙර අවසන් වශයෙන් එල් නිනෝ තත්ත්වයක් පැවැති වර්ෂය වන 2016 වර්ෂයේදී උෂ්ණත්වය කෙතරම් ඉහළ ගියේද යත්, එය ලෝකයේ ඉහළම උෂ්ණත්වය වාර්තා කර ඇති වර්ෂය විය. එසේ වූයේ මිනිසුන් විසින් ඇති කර තිබෙන උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑමට අමතරව ස්වාභාවික උෂ්ණත්වය ඉහළ යෑමක් ද එක් කරමිනි. උෂ්ණත්වය ඉහළ යන අතර, නිය`ගය හා ගංවතුර වැනි ආන්තික තත්ත්ව ඉහළ යෑමටද, කොරල්පර විරංජනය වැනි සිදුවීම්වලටද එල් නිනෝ තත්ත්වය හේතුවක් වෙයි.

කෙසේ වෙතත්, 2019 වර්ෂයේදී ඇති විය හැකි එල් නිනෝ තත්ත්වය 2016 වර්ෂයේ පැවැති තත්ත්වය තරම් දැඩි එකක් නොවනු ඇතැයි දැනට ඇති පුරෝකථන අනුව පෙනෙයි. එය 2018 දෙසැම්බර් හා 2019 පෙබරවාරි අතර කාලයේදී ඇති වී අපේ‍්‍රල් මාසයේදී පමණ දුර්වල වී යනු ඇතැයි අපේක්ෂිතය.

වාර්ෂික දේශගුණ සමුළුව ආරම්භ වෙයි

ජගත් පරිසර පුවත් 291 - 05.12.2018

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම
විදුසර, 05.12.2018, පි. 3 (Vidusara)

වාර්ෂිකව පැවැත්වෙන එක්සත් ජාතීන්ගේ දේශගුණ සමුළුව පසුගියදා පෝලන්තයේ කටෝවිස් නගරයේදී පසුගියදා ආරම්භ විය. සමුළුවේ කිසියම් ප‍්‍රගතියක් අත්පත් කරගැනීම සඳහා එයට සහභාගි වන පිරිස්වල ඉල්ලීම හමුවේ එහි කටයුතු එක් දිනක් කලින් ආරම්භ කරන්නට පියවර ගෙන ඇත.

දේශගුණ වෙනස් වීම වැළැක්වීම සඳහා 2015 වර්ෂයේදී සම්මත කරගත් පැරිස් ගිවිසුම ක‍්‍රියාත්මක වීමට නියමිතව ඇත්තේ 2020 වර්ෂයේදීය. එයට පෙර අවසන් කරගත යුතු එක විය යුතු කරුණු රැුසක් ඇති බැවින් කඩිනමින් පියවර ගැනීම අත්‍යවශ්‍ය බව විද්‍යාඥයින්, පරිසරවේදීන් ආදී වැඩි දෙනාගේ අදහස වෙයි. විශේෂයෙන් ඉදිරි වසර දෙක ඇතුළත තීරණාත්මක පියවර ගැනීම වැදගත් බව පොදු පිළිගැනීමය. මීට පෙර දේශගුණ සමුළුවල සභාපතිත්වය දැරූ සිවුදෙනෙක් පසුගිය ඉරිදා නිකුත් කළ නිවේදනයකින් ඉල්ලා තිබුනේ ද කඩිනමින් පියවර ගත යුතු බවය.

විශේෂයෙන් මීට සති කිහිපයකට පෙර දේශගුණ වෙනස් වීම පිළිබඳ අන්තර්රාජ්‍ය මණ්ඩලය (IPCC) විසින් නිකුත් කරන ලද වාර්තාවකින් ද කියැවුනේ පැරිස් ගිවිසුමේ සඳහන් ඉලක්ක අත්පත් කරගැනීමට දැනට ගෙන ඇති පියවර ප‍්‍රමාණවත් නොවන බවයි. එහි පැහැදිලිව සඳහන් වූ පරිදි, එම ඉලක්ක සාක්ෂාත් කරගැනීමට නම් 2030 වර්ෂය වන විට ලෝකයේ හරිතාගාර වායු විමෝචන ප‍්‍රමාණය 45%කික් අඩුකිරීමට පියවර ගත යුතුය. එහෙත් පැරිස් ගිවිසුම ප‍්‍රකාරව එ් එ් රටවල් ස්වේච්ඡුාවෙන් සිදුකිරීමට නියමිත හරිතාගාර වායු විමෝචන සීමා කිරීම්වලින් මේ ඉලක්කයට ළ``ගා වීම අපහසු බවද එහි දක්වා තිබෙයි. එසේම මේ වන විට ලෝකයේ හරිතාගාර වායු විමෝචන නැවතත් වර්ධනය වෙමින් ඇත. එ් වසර කිහිපයක් තිස්සේ විමෝචන බොහෝ දුරට එකම මට්ටමක පැවතීමෙන් පසුවය.

කෙසේ වෙතත් මේ සමුළුවේ වැඩි අවධානයක් යොමු වනු ඇත්තේ පැරිස් ගිවිසුම ක‍්‍රියාත්මක වන ආකාරය පිළිබඳව වන තාක්ෂණික නීති රීති සකස් කිරීම සඳහාය. 2020 වර්ෂයේදී ගිවිසුම ක‍්‍රියාත්මක වීමට නම් මේ පැරිස් රීති සම්පූර්ණ වී තිබිය යුතුය. මේ වන විට සකස් කර ඇති මෙම ලේඛන දීර්ඝ එ්වා වන අතර, ඒවායේ ඇතැම් කරුණු පිළිබඳව තවමත් මතභේද පවතියි. එ් අතර, හරිතාගාර වායු මැනීම, වාර්තාකරණය වැනි කටයුතු හා දේශගුණ අරමුදල් සැපයීම වැනි කටයුතු සම්බන්ධ කරුණු මූලික වෙයි. ගිවිසුමට සම්බන්ධ රටවල දැකිය හැකි වෙනස්කම් හේතුවෙන් මේ පිළිබඳව එක`ගතාවලට එළැඹීම තරමක් සංකීර්ණ කටයුත්තකි.

දේශගුණ සමුළුව අවසන් වීමට නියමිතව ඇත්තේ දෙසැම්බර් මස 14 වන දිනය.