දේශගුණ වෙනස් වීමට අවධානය යොමු කළ කැනේඩියානු ලැව්ගිනි

ධනේෂ් විසුම්පෙරුම

2023-06-11 (බ්ලොග් අඩවියේ පමණක් පළ කරන ලදි)

"ආරක්ෂිත තැනක් නැත - දේශගුණ අර්බුදය ඇමරිකානු නිවෙස් වෙත ගෙන ආ ලැව්ගිනි දුමාරය" යනු පසුගිය ජුනි 9 දිින 'ද ගාඩියන්' වෙඩ් අඩවියේ පළ වූ පුවතක සිරස්තලයයි. කැනඩාවේ ඇති වූ මහා ලැව්ගිනි නිසා ඇමරිකාවට ඇති වූ බලපෑම මෙයින් පෙන්වා දී තිබේ

කැනඩාවේ පසුගිය මැයි මාසයේ දී ඇති වූ ලැව්ගිනි අතරින් 400ක් පමණ පසුගිය ජුනි 7දා වන විට ද සක්‍රියව පැවැතියේය. ඉන් 150ක් පමණ පැවතියේ ක්විබෙක් ප්‍රාන්තයේය. මේ වර්ෂයේ ලැව්ගිනි සමය කැනඩාවේ මෑත කා‌ලයේ ඇති වූ බරපතළම ලැව්ගිනි සමය විය හැකි බවට අනතුරු හඟවා ඇත. එ නම්, වැඩිම වනාන්තර ප්‍රමාණයක් විනාශ වූ ලැව්ගිනි සමය මෙය විය හැකි බව පුරෝකථනය කර තිබේ. මේ ඇතැම්වා මිනිසුන් විසින් ආරම්භ කරන ලද ගිනි වන අතර, අනෙක්වා අකුණු වැනි ස්වාභාවික තත්ත්ව නිසා හටගත් ඒවාය.

ක්විබෙක් හා ඔන්ටාරියෝ ප්‍රාන්තවල ලැව්ගිනි අවදානම ජුලි පමණ වන විට අඩු විය හැකි නමුත්, වෙනත් ප්‍රාන්තවල ලැව්ගිනි අවදානම වැඩි කාලයක් පැවතීමට අවස්ථාවක් පවතී. "අප අත්දකිමින් සිටින්නේ නව යථාර්ථයක්" යනුවෙන් කැනඩාවේ ස්වාභාවික සම්පත් අමාත්‍ය ජොනතන් විල්කින්ස් විසින් පවසා ඇත.

ඇමරිකාවට බලපෑ හැටි

කැනඩාවේ ඔන්ටාරියෝ හා ක්විබෙක් ප්‍රාන්තවල ඇති වූ ලැව්ගිනි නිසා නිකුත් වූ දුමාරය දකුණු දෙසට හමා ඒමෙන් ඇමරිකාවේ ප්‍රදේශ රැසකට බලපෑම් ඇති වී තිබේ. ඇතැම් ස්ථානවල වාතයේ ගුණාත්මක බව පෙන්වන  දර්ශකයේ අගය 400ක් දක්වා ඉහළ ගිය අතර, එරට තුළ දී 300ක අගයක් සැලකෙන්නේ ද අන්තරාදායක (hazardous) ලෙසය. වායු දූෂණය පිළිබඳ අනතුරු හැඟවීම්වලින් ඇමරිකානුවන් මිලියන 110ක් පමණ බලපෑමට ලක්ව තිබේ. මෙය හදුන්වා දී ඇත්තේ 'මෑත කාලයේ නරකම ලැව්ගිනි වායු දූෂණය' ඇති වු දවස ලෙසයි.

පසුගිය ජුනි 7 දිින ලෝකයේ අයහපත්ම වාතයේ ගුණාත්මක තත්ත්වය පැවති නගරය නිව්යෝක් නගරය විය. ඩෙට්‍රොයිට් නගරය දෙවැනි තැන ගත්තේය. නිව්යෝක් අහස තැඹිලිවන් පැහැ ගෙන තිබේ. එක් කාලගුණ විද්‍යාඥයෙකු පවසා ඇත්තේ නගරය "අඟහරු ලෝකය වැනි" බවයි. ක්‍රීඩාංගන වසා තරඟ කල් දමා ඇත. ගුවන් ගමන් රැසක් ප්‍රමාද වී තිබේ. ජනතාව පසෙක දමා තිබූ මුහුණු ආවරණ යළි භාවිතයට ගෙන ඇත. 

කැනඩාවේ ඇති වු දුමාරයේ බලපෑමෙන් ඇමරිකාවට බලපාන මේ තත්ත්වය තව දින කීපයක් පැවතිය හැකි බව පසුගිය සතිඅන්තය වන විට වාර්තා විය (ඉන්දියාවෙන් නිකුත්වන විමෝචන නිසා වර්ෂයේ අග භාගයේ දී ලංකාවේ වායු දූෂණය ඉහළ යන ආකාරය අපි ද නිරීක්ෂණය කර ඇත්තෙමු). 

දේශගුණ වෙනස් වීමේ බලපෑම

ලැව්ගිනි සඳහා දේශගුණ වෙනස් වීමේ බලපෑම ද මේ සමඟ සාකච්ඡාවට ලක් විය. මේ පිළිබඳ විද්‍යාත්මක පදනම සංකීර්ණ වන අතර, සෑම ලැව්ගින්නක්ම දේශගුණ වෙනස් වීම නිසාම හටගත් බව පැවසිය නොහැකිය. එසේම, මිනිසුන් විසින් භුමිය හා වනාන්තර කළමනාකරණය කරන ආකාරය වැනි සාධක ද මේ තත්ත්වයට බලපායි.

දේශගුණ වෙනස් වීමෙන් ඇතිවන උණුසුම් හා වියළි කාලගුණ තත්ත්ව නිසා ලැව්ගිනි ඇතිවීමට ඇති අවස්ථාව ඉහළ යයි. කැනඩාවේ මේ වර්ෂයේ වසන්තය උණුසුම් හා වියළි එකක් වූ අතර, ඇතැම් ප්‍රදේශවල දිගුකාලීන නියං තත්ත්ව ද පැවතී ඇත.

මේ වන විට අප දකිමින් සිටින, ලැව්ගිනිවලින් වැඩි ප්‍රදේශයක් විනාශ වීම හා වඩා බරපතළ ලැව්ගිනි ඇතිවීම මගින් ලැව්ගිනි සඳහා බලපාන දේශගුණ දායකත්වය ශක්තිමත් වීම පෙන්වන බව උතුරු කැරොලිනා රාජ්‍ය විශ්ව විශ්වවිද්‍යාලයේ මහාචාර්ය රොබට් ෂෙලර් පවසා තිබේ.

අනෙක් අතට, ලැව්ගිනි නිසා නිකුත්වන හරිතාගාර වායු දේශගුණ වෙනස්වීම බරපතළ වීම සඳහා බලපායි. කැනඩාවේ මැයි මාසයේ ඇති වු ලැව්ගිනි නිසා විමෝචනය වූ හරිතාගාර වායු ප්‍රමාණය, පසුගිය වසර විස්ස තුළ මැයි මාසයක දී සාමාන්‍යයෙන් නිකුත්ව ඇති විමෝචනවල අගය මෙන් දෙගුණයක් පමණ වේ.

එසේම, දේශගුණ වෙනස් වීම නිසා අනාගතයේ දී ලැව්ගිනි වඩාත් සුලභව ඇතිවිය හැකි අතර, වඩාත් තීව්‍ර විය හැකි බව පුරෝකථනය කර ඇත. කෙසේ වෙතත් වර්ෂයෙන් වර්ෂය තත්ත්වය වෙනස් විය හැකිය. එසේම, දේශගුණ වෙනස්වීම වඩාත් බරපතළ වන තත්ත්වයක් තුළ ලැව්ගිනි අවදානම තවත් බරපතළ විය හැකිය.


සම්බන්ධ පුවත්

‘Nowhere is safe now’: wildfire smoke brings climate crisis home to Americans - Click here

Weather tracker: Canada wildfires rage in what could be worst season to date - Click here

Is climate change fuelling Canada's wildfires? - Click here